Halkbilimci ve edebiyat
araştırmacısı (D. 8 Şubat 1896, İstanbul - Ö. 27 Ekim 1958). Soyca
Diyarbakırlıdır. Tam adı Mehmet Halit Bayrı. Adil Özseven, Denizcioğlu, İsmail
Nâmi, Muammer Önus adlarını da kullandı. Babasını beş yaşında iken kaybettiğinden
annesi tarafından yetiştirildi. Galata Rüştiyesi, Kabataş İdadisi, Darülfünûn
Edebiyat Bölümü mezunu. Birinci Dünya Savaşı’na yedek subay olarak katıldı,
Çanakkale Savaşları’nda görev aldı. 1918 yılında terhis edilince döndüğü
İstanbul’da edebiyat ve folklor çalışmalarına başladı.
Çalışma hayatına, 1913
yılında Malkara ilçesi Şahin bucağında kâtip olarak başladı. Ayân Meclisinde
kâtiplik (1918), İstanbul Belediyesi Şehir Meclisi Barosu memurluğu (1925),
Eminönü Halkevi Dil ve Edebiyat Şubesi başkanlığı (1936-41), İstanbul
Belediyesi Bedesten Müdürlüğü, son olarak da İstanbul Belediyesi Mezat
Müdürlüğü görevlerinde bulundu. Bu görevde iken fiili hizmet müddeti otuz yılı
aşmış bulunduğundan, kendi isteğiyle emekli oldu (1953).
Emekliliğinden sonra bir
süre redaktör ve düzeltmen olarak Remzi Kitabevinde çalıştı. Daha sonra Çocuk
Esirgeme Kurumu İl Müdürlüğünde görev aldı. Buradaki çalışmalarını ölünceye
kadar sürdürdü. Cenazesi kalabalık bir cemaat tarafından kaldırılarak
Merkezefendi Kozluca Mezarlığında toprağa verildi.
Türk folkloruna
araştırmacı olarak yaptığı katkılarla tanınan Bayrı, İsmail Hakkı Ertaylan’ın
çıkardığı Düşünce (1922) ve Hilmi Ziya Ülken’in çıkardığı Anadolu
dergisinin (1924-25) yazı işleri müdürlüğünü yaptı, Ankara’da Türk Halk Bilgisi
Derneğinin kurulmasına öncülük etti (1927). İstanbul’da Türk Halk Bilgisi
Haberleri (1929-42) ile İstanbul Halkevinin yayın organı Yeni Türk dergisini
(1936-41) yönetti. Makale ve şiirlerini, çoğunlukla, Anadolu, Azerbaycan,
Yurt Bilgisi, Dergâh Folklor Postası, Halk Bilgisi Haberleri, Hayat, İstanbul
Şehremâneti Mecmuası, Kopuz, Kızıl Elma, Millî Mecmua, Tanrıdağı, Tarih
Dünyası, Türk Dili, Türk Folklor Araştırmaları, Türk Yurdu, Yeni Türk, Ülkü
dergilerinde yayımladı.
“Türk folkloru büyük
bir ustasını kaybetti. Saz şairleri üzerindeki çalışmaları gerçekten yorucu
fakat o kadar da değerliydi. Onun hemen
bütün yazıları yarına kalacaktır. O, bütün ömrünü bu yola vermiş bir kişi...
Onunla yola çıkanlardan hiçbiri işi sonuna kadar götüremediler. Yalnız o,
durmadan, yılmadan yazdı, araştırdı, malzeme topladı... İmkân bulduğu kadar
yayımladı.” (Cahit Öztelli)
ESERLERİ:
Maziden
Bir Yaprak (Çanakkale Savaşları Hakkında, 1919), Anadolu
Manileri (1932), Cumhuriyet Devrinde Halk Bilgisi Hareketleri
(1933), Balıkesirli Bir Şair (1934), İstanbul Argosu ve Halk
Tabirleri (1934), Belediye İşleri Kılavuzu (2 cilt, 1936), Halk
Şairleri Hakkında Küçük Notlar (1937), Halk Adetleri ve İnanmaları (1939),
İstanbul Folkloru (1947), Belediye Gelirleri Kanunu ve Gerekçeleri (Muhtar
Acar’la birlikte, 1948), Mahallî İdareler Kılavuzu (3 cilt, 1948-1949), XX.
Yüzyıl Halk Şiiri (1956), XIX. Yüzyıl Halk Şairleri (1957), Âşık
Cevherî (1958), Âşık Viranî Divanı (1959), Dadaloğlu Hakkında
Notlar, Yer Adları ve Yer Adlarına Bağlı Folklor Bilgileriyle İstanbul
(1964).
Ayrıca basılmamış
eserleri vardır.
HAKKINDA: Türk Folklor
Araştırmaları dergisi (Ocak 1959, sayı: 114), Şevket Beysanoğlu / Diyarbakırlı
Fikir ve Sanat Adamları (c. 2, 1997, s. 279-280, 283-285), Abdullah Uçman / TDV
İslâm Ansiklopedisi (c. 5, 1992), Behçet Necatigil / Edebiyatımızda İsimler
Sözlüğü (18. bas. 1999), Şükran Kurdakul / Şairler ve Yazarlar Sözlüğü (gen. 6.
bas. 1999), TBE Ansiklopedisi (c.1, 2001), Sevengül Sönmez (Virgül, sayı: 40,
Nisan 2001), İhsan Işık / TEKAA (2006) - Diyarbakır Ansiklopedisi (2013).
