Şair ve yazar.
28 Haziran 1952, Eskişehir doğumlu. Tam adı Ahmet Enis Batur. Fakir İdris,
İdris Kantörün, Reşit İmrahor, Salim Kantörün ve Yenisey gibi imzalar da
kullandı. Eski Hava Kuvvetleri Komutanı ve senatör Muhsin Batur’un oğlu.
İlkokulu Eskişehir Dumlupınar İlkokulunda, ortaokulu İstanbul’da okudu ve
İstanbul Saint Joseph Lisesinde başladığı lise öğrenimini Ankara Atatürk
Lisesinde tamamladı. Lise öğrenciliği sırasında Ulus gazetesinde sinema
sayfasını yönetti. Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nde başladığı yüksek
öğrenimini Paris Sorbonne Üniversitesi'nde (1976) tamamladı. Yazı dergisini çıkardı (1978-80)
ve Oluşum (1978-80) dergisini yönetti. Milli Eğitim Bakanlığı Yayın
Dairesi başkanlığı (1979-80) görevinde
bulundu. Milliyet gazetesinin kültür servisi ve yayınlar yöneticiliğini (1983-84), Milliyet
Büyük Ansiklopedi’nin (1986) genel yayın yönetmenliğini yürüttü. UNESCO'nun
"Göreme'den İstanbul'a Kültür Mirasımız" kampanyasını (1984) yönetti.
Dönemli Yayıncılık'ın genel yayın yönetmenliğini yaptığı sırada Gergedan
(1987-88), Şehir ve Argos dergilerini çıkardı. Sanat Dünyamız,
Kitap-lık, Cogito, Arredamento Dekorasyon, Fol gibi dergilerin
hazırlanışlarında sorumluluklar üstlendi. Remzi Kitabevi'nin (1990-1993) yayın
danışmanlığını yaptı. TRT televizyonunda danışmanlığını yaptığı
"Okudukça" adlı programda (1994-1999) “görsel deneme”lerini,
kurucularından olduğu Açık Radyo'nun "Şifa, Şifre, Deşifre"
programında ise "sözel deneme"lerinı gerçekleştirdi. Fransa'da
yapılan "Belles F.trangeres" etkinliğine, Berlin'de Literarischc
Colloquium'a, Rotterdam ve Lizbon şiir festivallerine katıldı. Roma'daki Centro
Montale'de konferanslar verdi. 1982'de "Çağdaş İspanyol Resmi",
1993'te "Modern Fransız Resmi" sergilerinin küratörlüğünü üstlendi.
ALI Siyasal Bilgiler Fakültesi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya
Fakültesi, Eskişehir Üniversitesi, Bilsak ve Bilar'da seminerler düzenledi. On
altı yıl (1988-2004) Yapı KrediYayınlarını yönetti, ayrıca Galatasaray
Üniversitesinde dersler verdi. TRT televizyonlarında kültür-sanat programları
hazırlayıp sundu.
Yazı yaşamına sinema ve müzik eleştirileriyle
başlayan Batur'un ilk yazısı bir film eleştirisi (Adada Şenlik) Eylül
1970’de Ulus gasetesinde yayımlanmıştı. . Şiir ve denemelerini Yeni
Dergi, Türk Dili, Oluşum, Soyut, Somut, Yazı, Tan, Çağdaş Eleştiri, Gösteri,
Gergedan, Şehir, Argos, Sanat Dünyamız, kitap-lık, Cogito, Arredamento
Dekorasyon, Fol, Yeni Gündem, P-eki, Express, 2000'e Doğru, Cumhuriyet
Bilim Teknik gibi pek çok dergide ile Cumhuriyet, Milliyet, Dünya ve
Aydınlık gazetelerinde yayımladı. İlk yazı ve şiirlerinden bu yana üç
özelliğiyle öne çıktı: Üretkenliği, gerek şiirlerinde gerekse yazılarında
(özellikle ilk deneme kitaplarında daha sık) görülen deneyciliği, kültürel
göndermelerinin çoğunlukla "yabancı" oluşu. Genellikle "Türk
kültürüne ve edebiyatına yabancı" olmakla nitelendiyse de bu
"yabancılık" iddiasına katılmayanlar da oldu. T. S. Halman, E.
Batur'un "kendi kuşağından yazarlar arasında en ilginç edebi bilince sahip
olanı ve pek çok bakımdan modern Türkiye'nin yaratmaya çalıştığı kültür
sentezinin ideal bir sembolü ve sözcüsü konumunda" olduğunu yazdı. M.
Ergüven de "belli çevrelerin snop ve kendi kültürüne yabancı olmakla
suçladığı" Batur'un "aslında kendi yatağına sığmayan bir nehri anımsat"tığıni,
"ait olduğu kültürün dışına taşıp başka kulvarlarda kulaç atmasına yol
açan nedenler"in onun "yabancı kimliğinden değil, bu disiplin ve
bitmeyen merak duygusundan kaynaklan"dığını ve Batur'un "disiplinli
ve yazarak düşünmeye adanmış yaşamıyla, Şark zihniyetine sahiden yabancı
biri" olduğunu belirtti.süre
Şiir ve
İdeoloji kitabıyla Türk Dil Kurumu 1980 Deneme Ödülünü, Perişey ile 1993 Cemal Süreya Şiir
Ödülünü, Opera I-4004 ile 1996 Altın
Portakal Şiir Ödülünü, Imago Mundi ile
1999 Sibilla Aleramo Şiir Ödülünü (İtalya) kazandı. Yapı Kredi Yayınları'nın
editörlüğünü yaptı.
“Dilin,
sözcüklerin saymacalığı epeydir belirtiliyor. Sanki kıyamete doğru koşar adım
gidilirken, dağılganlaşan, kırılganlaşan dilin içinde yeni bir dil, Enisi bir
işaret-yazı kurmayı, anlamı orada taşıllaştırmayı istiyor Batur. Ateş, Su,
Kadın, Erkek, Çocuk, Ölüm, Dirim vb. ve elbet Yazı: Hepsi birer simgeye
dönüştürülüyor, bu simgesel Öğeler bir tür yabancılaştırma efekti işlevi
görüyor bir anlamda. Duygusal katılımı (katharsis) kesintiye uğratarak, metin
üzerinde düşünmeye yöneltiyor. (...) atonal
bir şiir bu.” (Ahmet Oktay)
“Enis Batur
şiirinin Önemli bir yönü negatif teoloji yapmasıdır, inancın kapatamadığı,
anlamın aşamadığı bir boşluk, bir derinlik, belki de henüz keşfedilmemiş bir
anlamlılık kıyısında devinir söz. Dile gelmez, şiirleştirilemez denen haddin,
dilin sınırlarının arayışıdır bu.” (Oğuz Demiralp)
“İletişimin sınırlarını alabildiğine zorlayan
kişilerden biri E. Batur. Bir Ötedil araştırıcısı. Yitik dillerin kazıbilimcisi
öte yandan. (…) Şiirsel
uzayının sarmal yörüngesinde hep daha uzağa ötelendi. Tıpkı, tek bir dizesinin
bile, baştan sona hızla biçim değiştiren bulutsu imgeleri gibi. (…)
“Özveri diler okurundan bu şiir, çaba ister. Ritmin,
ezginin akışına takılıp kalmak, onunla yetinmek olasıdır bir şekilde elbet,
anlama hiç ulaşamazsın. Birden kırılışıyla, dizesindeki bir burgaçla, aykırı
bir tınıyla uyarır Enis.” (Mazhar Candan)
ESERLERİ:
ŞİİR: Eros ve Hgades (1973), Bir Ortaçağ Yalnızlığı (1973), Nil (1975), AraKitab (1976), İblise Göre
İncil (1979), Kandil (Meseller Kitabı, 1981), Dış Kanama (Fakir İdris takma adıyla,
1982), Tuğralar (1985), Sarnıç (1985), Gri Divan (1990), Koma
Provaları (1990), Perişey (1992),
Yazılar ve Tuğralar (toplu şiirleri,
1973-87, 1987), Ağlayan Kadınlar Lahdi (1993),
Kuvve’den Fiil’e (A. Güntan ve
İ.Yaşar ile birlikte, Reşit İmrahor takma adıyla, 1993), Darb ve Mesel (1995), Taşrada
Ölüm Dirim Hazırlıkları (1995), Opera
I (1996), Doğu-Batı Dîvanı (1997),
Sütte Ne Çok Kan (1998), Kanat Hareketleri (2000), Papirüs Mürekkep Tüy - Seçme Şiirler
1973-2002 (2002), Ağırlaştırıcı Sebepler Dîvanı (2003), Abdal Düşü (2003).
DENEME-ELEŞTİRİ:
Ayna (1977), Şiir ve İdeoloji (1979), Tahta
Troya (1981), Alternatif Aydın
(1985), E/Babil Yazıları (1986), Bu Kalem Bukalemun (1986), Otuz Kuş Birden Olmak (1986), Estetik Ütopya (1987), Belki (1987), Viyana İçin Siyah Vals (1987), İki'z
(1988), Eşittir Sonsuz (1988), Gergedanname (1988) Kediler Krallara Bakabilir (1990), Sıçrayan Fasulye (1990), Almanak
(1990), İskelet Dansı (1991), Ses Harf İmge (İlhan Usmanbaş’la, 1991),Bî-linç (1991), Gönderen: Enis Batur (1991), Başkalaşımlar
I-X (1975-1990 arası daha önce kitaplaşan yazıları toplu olarak, 1992), Hatay'da Bir Rolls Royce (1992), Söz'lük (1992), Küçük Kıpırtı Tarihi (1992), Perec
Kullanma Kılavuzu (1993), Yazının Ucu
(1993), Kırkpâre (1993), Gesualdo (1993), Ondört + X + 4 Deneysel Metin (1994), Akabe (1994), İstanbul İçin
Şehrengiz (1994), Üç İzmir (1994),
Ankara Ankara (1994), Günebakan I (Saatsiz Maarif Takvimi, 1995), Günebakan
II (Saatsiz Maarif Takvimi, 1995), Modernlerin
Gecesi (1995), Ya/zar (1996), E/Babil (1997), Seyrûsefer Defteri ([Saatsiz Maarif Takvimi]1997), Bu Kalem Melûn (1997), Frenhoferolmak (1997), Bir El Okuma (1997), Aciz Çağ, Faltaşları (1998), Türkiye'nin Üçlemi (1998), Kurşunkalem
Portreler (1999), Su, Tüyün Üzerinde
Bekler (1999), Fatma Tülin-Bir
(İki) Sergi Öncesinden Tablolar
(1999), İlhan Berk / Mağara Ressamı,
Sapkın Nakkaş, Nâmahrem Kalem (2000), Başkalaşımlar
XI-XX (1990-2000 arası yazıları, 2000), Defter (2001), Smokinli Berduş (2001), Yazboz (2001), Patates (2003), Okuma Lambası (2004), Bu Kalem Un(ufak)(2004), İmgeleri Kim Dinler? (2004).
ROMAN: Acı Bilgi - Fugue Sanatı Üzerine Bir Roman
Denemesi (2000), Elma-Örgü Teknikleri
Üzerine Bir Roman Denemesi (2001), Bir Varmış Bir Okmuş: Sözümona Düzmece
Bir Wilhelm Tell Hikâyesi (2002), Kravat (2003), Mürekkep Zaman (2004).
ÖYKÜ: Patates (2004).
ANTOLOJİ: Kara Mizah Antolojisi (1987), Modern Dünya Edebiyatı Antolojisi (1988),
Gütenberg Gökadasına Gezi (1992), Unutulmuş
Şiirler Antolojisi (1994), Modernizmin Serüveni: Bir "Temel Metinler" Seçkisi
1840-1990 (1997), Râbia Hâtun: "Tuhaf Bir
Kıyâmet" + 41 Şiir (2000), Sahici Trenler İçin Oyuncak Kitap (2003).
GEZİ-GÜNLÜK: Yolcu (1996), Kesif (1996), İki Deniz Arası Siyah Topraklar (1996), Issız Dönme Dolap (1998), Amerika Büyük Bir şaka, Sevgili Frank, Ama
Ona Ne Kadar Gülebiliriz? New York Seyahati (1999), Kum Saatinden Harfler: Sokulgan Okur İçin İçbükeyler (2001), Başka Yollar (2002), Şehren'is (2002), İki Deniz Arası Siyah Topraklar (2002), Bekçi (2003), Paris Ecekent (2003), Mazruf (2004).
ÇEVİRİ: Deliliğin Tarihine Giriş (M.
Foucault’dan, N. Barın ile, 1982), Biricik
Son Kaygısı (E. Jabés’den, 1996), Remizler
(C. Bouthemy’den, 1996).
YABANCI
DİLLERDEKİ KİTAPLARI: Scritti e sigilli:
1973-1990 (İtalyanca, 1992), Imago
Mundi (İtalyanca, 1994), Neymey-i
Butimar (Farsça, 1996), Passport (Flemenkçeye,
1998),
HAKKINDA: Talât Sait Halman / Enis
Batur Üzerine (Greenfield Rewiev, 1986), Evren Erem / Gri
Tavırlı Divan (Sombahar, sayı: 3, Ocak-Şubat 1991), Evren Erem – Mazhar Candan
/ Enis Batur Özel Bölümü (Sombahar, sayı: 5, Mayıs-Haziran 1991), Mustafa Durak
/ Sombahar (sayı: 30, Temmuz-Ağustos 1995), Vitrindekiler / Su, Tüyün Üzerinde Bekler (Cumhuriyet Kitap, 6 Mayıs 1999) - Türkiye’nin Üçlemi
(Cumhuriyet Kitap, 6 Mayıs 1999), Fatma Oran / Enis Batur'dan
‘Fatma Tülin Bir (İki) Sergi Öncesinden Tablolar’ Ressam ve Tanığı (Cumhuriyet
Kitap, 30.3.2000), Veysel Atayman / Amerika'yı Anlatmanın Estetiği
(Cumhuriyet Kitap, 13.7.2000), Ayla Erdinç-Ahmet Alptekin / 'Belli Ses ve Ezgi
Aradım Bu Şiirlerde' (Cumhuriyet Kitap, 20.7.2000), Hüseyin Peker /
Enis Batur: Bir Düellodur Şiir (Şiir Odası dergisi, Kasım-Aralık 2000),
Muzaffer Buyrukçu / Enis Batur'dan Yeni Bir Denemeler Toplamı: Kurşunkalem
Portreler (Cumhuriyet Kitap, 16.12.1999), Acı Bilgi Üzerine Okuyuş Notları
(Cumhuriyet Kitap, 15.2.2001), Kum Saatından Harfler-Sokulgan Okur İçin
İçbükeyler (Cumhuriyet Kitap, 1.11.2001), Abdullah Tekin / Enis Batur 'Acı
Bilgi'den Sonra, 'Elma' ile Yeniden Roman Alanında (Cumhuriyet Kitap,
15.11.2001), Elma (Kitap Rehberi, Aralık 2001),
Enis Batur - "Yeryüzü: Cehennem" (Cumhuriyet Kitap,
22.11.2001), İbrahim Yıldırım /
Elma İçin Temrinler ve Örgü Çözme Provaları
(Varlık, Aralık 2001), Son Kare (Cumhuriyet Kitap,
4.4.2002), Münir Göle / Pusulasız Yazı Yolcusu (Radikal Kitap, 5.7.2002),
Turhan Günay / Enis Batur'un "Elma"sına Beraat (Cumhuriyet Kitap,
1.8.2002), Esra Ermert / Enis Batur Şiirinde İzlekler (Cumhuriyet Kitap,
8.8.2002) – Gen Haritası-Enis Batur’un Şiirinde Kullanım Sıklığı ve Köken
Temelinde Sözcük Taraması (2002), Burak Şuşut / Enis Batur'la Şiirinin
Başlangıcından Günümüze Yolculuk (söyleşi, Cumhuriyet Kitap, 22.8.2002), Tarık
Özcan / Enis Batur'a: Beni Şiirle Sınayın (Bizim Külliye, Ekim 2002), Ahmet
Bozkurt / Şair Batur'un 30 yılı (Cumhuriyet Kitap, 6.10.2002), Sefa
Kaplan / Okuma Lambası – Özlemişiz Vallahi (Hürriyet Keyif, 3.10.2004), Hasan
B. Kahraman / Şaşkınlık ya da Enis Batur Hâlleri (Varlık, Haziran 2004), Coşkun
Yerli / Ağırlaştırıcı Sebepler Dîvanı Üzerine (Varlık, Mayıs 2004), Asuman Kafaoğlu / Mürekkep Zaman (Cumhuriyet
Kitap, 6.1.2005), Enis Batur'la 'Mürekkep Zaman'ı Konuştuk (Cumhuriyet Kitap,
3.2.2005), Ayşen Gür / Öykü Antolojisi
(Hürriyet Keyif, 20.3.2005).
Sizin için tuttum beş gül getirdim Sevgili,
durup dururken beş kırmızı gül getirdim, kan.
Beş beyaz gül süt, beş sarı gül altın yaprak,
tuttum beş pembe gül getirdim Sevgili, tan.
Başka bir el koparmış onları, benim elim
bunca korkak: Bir dikmeyi bilirim, bir de
dokunmayı: Tepeden tırnağa teniniz yangın
beldem, sizin için beş siyah gül parmaklarım,
kömür. Toprak, temas, sahi bir de ak kâğıt,
seçtiğim kelimelerin arasında nedense mağrur,
ilerlerim karda bıraktığım izler birer ağıt,
ayırdım dikenleri: Sizin için bu beş arı gül.
“Bir başınaysan, bütün bütüne kendininsin”
Leonardo
Elmas bir tasarıdır aslında, tek düşleyelim
kömürü. Tutku da biter çünkü, an gelir gece de büyür
içimizdeki geceden:
Sim korkumuz balkır derin gözümüzden.
Yaşam, atlasa ve ipeğe doladığımız kadırgada
sarıp çözdüğümüz Gün makarası
kalıba döksek ayrışır sise ve saydama,
biri doğrularsa çelişir öteki, sesimizle.
Ey kan ve ivme ilişkisi! Düşün ki hem izcidir gölge,
gövdedir hem avcı. Bu açılma yeri, dişavurduğumuz bu
yaramız, ki bir kapansa...
...de bir tasarıdır aslında -orada takvim çevirir za-
manı insan diline, pafta ayırır işte, ayırsa ayırsa sem ateşi
ender sudan
ve Alaşım: Yalım dilinin
şiir diline deydiği
kılpayında eriyen
has sınır bünyesi!
Çoğaltırken birleştirir salkım her gözünü;
Salkım ki gecel bir tasarıdır aslında
Aslından düşleyelim tek taneyi.