Diyarbakırlı Said Paşa

Şair ve tarihçi, Osmanlı bürokratı, Osmanlı dönemi Elazığ, Maraş, Muş ve Mardin valilerinden (D. 1832, Diyarbakır - Ö. 1890, Mardin). Asıl Mehmed Said Paşa’dır. Osmanlı döneminde Diyarbekirli Mehmed Said Paşa, Mehmed Said Paşa (Diyarbekirli), Cumhuriyet döneminde Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa olarak tanınmıştır. 

Yine Osmanlı döneminde Mısır Valiliği yapmış Erzurumlu Mehmed Said Paşa (1838-1914) ile karıştırılmamalıdır.

Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa, Diyarbakır’ın birçok fikir ve kalem adamı yetiştiren eski bir ailesindendir. Dedesi İbrahim Cehdi, Oğulları Süleyman Nazif ve Faik Ali Ozansoy da ünlü edebiyatçı ve şairlerdendir. 

Mehmed Said, doğduğu yıl içinde babası vefat ettiğinden yetim olarak büyüdü. Öğrenimini Diyarbakır’da yaptı. Arapça ve Farsçadan sonra Fransızca öğrendi. Tahsilini tamamladıktan sonra 1849'da Diyarbakır tahrirat kaleminde memurluğa başladı. 1857 de Hacegânlık rütbesi verildi ve dört yıl sonra da vilâyet tahrirat baş kitabetine getirildi. 1868 de mektupçuluğa yükseldi. 

Onun dürüst ve temiz karakterini ve idarecilikteki üstün kudretini anlayan hükümet, 1872 tarihinde kendisini Mülkiye Paşalığı rütbesi olan Mîrmiranlık payesiyle Mamuretülaziz (Elâzığ) Mutasarrıflığına tayin etti.

Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa, 1874 de Maraş Mutasarrıflığına, üç ay sonra Mardin mutasarrıflığına tayin edildi. Oradan Muş mutasarrıflığına nakledildi. 1878 de istifa ederek memleketine döndü. Ardından Dersim (Tunceli) ıslahatına memur edilen Ali Şefik Bey'in ve bir ay sonra da Cizre ıslahına görevlendirilen Müşir İzzet Paşa'nm yardımcılığına getirildi. Bu görevleri dört ay sürüp sona erdiğinde ilkin Siirt, sonra 1879 da ikinci defa Mardin mutasarrıflığına tayini çıktı.

Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa, 1881’de emekliye ayrılarak sadece okuyup yazmakla ve bilhassa tarihini yazmakla meşgul oldu. Fakat 1888 yılında İkinci Abdülhamid’in kendisine Rumeli Beylerbeyi rütbesi vermesinin ardından tekrar Muş Mutasarrıflığına atandı. Buradan Mardin mutasarrıflığına getirildi ve bu görevdeyken 1890 yılında Mardin’de vefat etti.

Said Paşa, şairliğinin yanı sıra zengin bir İslam tarihi ve edebiyatı kültürüne sahipti. Arapça ve Farsçayı iyi biliyordu. Oldukça dürüst, mütevazi ve merhametli, yöneticiliğinde güçlü bir irade sahibi idi.

İbnülemin Mahmut Kemal İnal’ın özellikle dikkat çektiği gibi "Müstakim ol Hazret-i Allah utandırmaz seni" nakaratlı şiiri, İslam inancı ve ahlakında ne kadar bağlı olduğunu gösterir. Bu şiirini, Ziya Paşa’ın kızgın bir zamanında söylediği "İstikamet mahz-ı cinnettir bu mülkü millete" dizesi bulunan manzumesine reddiye olarak da yorumlanmıştır.

Said Paşa Konağı - Süleyman Nazif Evi

Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa'nın adını taşıyan konak (Sait Paşa Konağı - Süleyman Nazif Evi), Diyarbakır Merkez, Sait Paşa Mahallesinin kuzey yakasında yer almaktadır. Said Paşa tarafından yaptırıldığı bilinen konak, iki bölümden oluşmuştur. İki katlı ve iki bölümlü olarak tasarlanan konak; temel yapı malzemesi olarak bazalt taşının kullanıldığı, çeşitli motiflerle bezenmiş, mimari bakımdan değerlendirdiğimizde harem bölümünde ortada kareye yakın bir avlu ve bu avlunun etrafını saran eyvan ve oda dizilerinden oluşmaktadır.

ESERLERİ:

Tarih:

Mir’at-ül İber (genel tarih, 10 cilt, 9 cildi basıldı, el yazması olan son cildi de Müze Kütüphanesine oğulları tarafından hediye edilmiştir), Diyarbekir Tarihi (1302 tarihli Diyarbekir Sâlnâmesi'nin ikinci kısmını teşkil eden 144 sayfalık bir ilâvedir. Said Paşa bu eserinde başlangıçtan Osmanlı fethine kadar olan Diyarbekir tarihçesini özet olarak yazmıştır).

Edebî Araştirma-İnceleme:

Nizamü’l Edeb, Türkçe Hülasâ-i Mantık, Mir’at-ı Sıhhat, Nuhbetü’l Emsal, Tabsıratü’l İnsan, İlm-i Hesab, Encümen-i Şuara (17. asır şairlerinden Âli ile başlayıp Şeyhülislâm Yahya Efendi'de sona ermektedir. Bu eseri de Müze Kütüphanesi'ne ailesi tarafından hediye edilen kitaplar arasındadır).

Şiir:

Divançe-i Eş’ar.

HAKKINDA: Mehmed Süreyya / Sicill-i Osmanî (c. 3, s. 49, 1996), İbrahim Alaeddin Gövsa /  Türk Meşhurları Ansiklopedisi (1945, s. 105; Eşa., Stş., Dbo._t Meşhur Adamlar Ansiklopedisi, Faik Reşat, Eslâf, c. 2, s 19 vd. Esmâ'ül - Müellifin, c 1 s.39), Şevket Beysanoğlu / “Said Paşa” (Diyarbakırlı Fikir ve Sanat Adamları (c. 2, 2. bas. 1997, s. 6), İhsan Işık / Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004)  - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) -   Diyarbakır Ansiklopedisi (2013) - Geçmişten Günümüze Diyarbakırlı İlim Adamları Yazarlar ve Sanatçılar (2014) , İdris Kadıoğlu / Diyarbakırlı Said Paşa Divanı Divandaki Sade Türkçe Şiirler ve Şairin Hikmetli Beyitlerine Ali Emiri Efendi’nin Yazdığı Nazireler (Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 1, Nisan 2009).