Ayşe Hubba Hatun

Divan şairi (D. Amasya - Ö. 1589-90, İstanbul). XVI. yüzyıl şairlerindendir. Adı kaynaklarda Ayşe Hâtûn, Hubbâ, Ayşe Hubbâ Kadın, Hubbâ Ayşe Kadın diye de geçer. İyi eğitim alarak Arapça öğrendi. II. Sultan Selim’in hocası olan Ak Şemseddin torunlarından Şemsi Çelebi ile evlendi, böylece de Ayşe Hubbâ Hâtûn saraya girdi. Şemşi Çelebi ile evliliğinden bir kız çocuğu dünyaya geldi. Önce II. Sultan Selim’in, sonra da III. Murat’ın nedimesi (hocası) oldu. O dönemin bilgin ve şairlerinden Molla diye anılan Mehmed Vusûli Efendi, Ayşe Hubbâ’nın damadıdır. Sarayla olan ilişkisi damadının İstanbul kadısı olmasını sağlandı. Bu olaydan sonra Vusûli’ye “Hubbâ Mollası” adı takıldı.

Ayşe Hubbâ, Divân edebiyatını inceledi; mesnevi (ikili beyitlerle yazılan bir divan şiiri türü), kaside (birini övmek ya da yermek amacıyla yazılan şiir) ve gazeller (beyitlerle yazılan lirik bir divan şiiri türü) yazdı. Şiirlerindeki tarz, bütün Divan edebiyatında olduğu gibi kadınsı değildir, yani üslubu baskın olan erkek şairlerin üslubuna benzer. Buna karşın tezkireciler onun ustalığını övmüşlerdir. Şiirlerinin, Anadolu’da kendinden önceki şairlerden Zeynep Hatun, Mihrî Hatun, hatta kimi erkek şairlerin şiirlerinden daha fasih (açık ve düzgün) olduğu kaynaklarda yazılıdır.

Gerek hamse (bir şairin beş mesnevisinin bir araya getirilmesiyle oluşturulan eser) gerekse mesnevi (ikili beyitler halinde yazılan öykü biçimindeki nazım türü) ge­leneğinin etkisiyle, özellikle Iran ve Türk edebiyatları başta olmak üzere, birer aşk öyküsü olarak Cemşid ü Hurşid mesnevileri sıkça kaleme alın­mıştır. Konuları Doğu edebiyatlarındaki klasik aşk hikâyeleri olan bunların bir benzerini de yine “Cemşid ü Hûrşîd” adıyla ve 7000 beyit kadar bir mesnevi olarak Ayşe Hubbâ’nın kaleme aldığı bilinmektedir. Onun bu mesnevide zengin doğa betimlemeleri vardır. Özellikle denize ve insan doğasına ilişkin bölümleri eserde ayrı bir önem taşır, ayrı yer tutar.

Şeyh Yahya Efendinin teyzesiydi olan Ayşe Hubbâ Hatun’un eşi Akşemseddin-zade Şems Çelebi II. Selim’in musahibi (sohbet arkadaşı) ve hocasıydı. Bu nedenle bir tür saray mensubu sayılan Ayşe Hubbâ Hatun’un hayratları da vardır. Edebi eseri olarak ise bir “Divan”ı ile “Cemşid ü Hurşid” adlı mesnevisi vardır. Ayşe Hubbâ Hâtûn İstanbul’da 1589 ya da 1590 yılında öldü ve Eyüp’teki Debbağhane’nin karşısında toprağa verildi.

ESERLERİ: Divan (elyazması), Cemşid ü Hurşid (mesnevi).

HAKKINDA: Murad Uras / Resimli Kadın Şair ve Muharrirlerimiz (1957), Büyük Larousse Ansiklopedisi (cilt: 2, 1988), Kınalızade Hasan Çelebi / Tezkiretü’ş-Şuarâ (1989, Yay. Haz: İsmet Parmaksızoğlu), Mübeccel Kızıltan / Divân Edebiyatı Özelliklerine Uyarak Şiir Yazan Kadın Şairler (Sombahar, Ocak-Nisan 1994), Mehmet Aydın / Edebiyatımızda Kadın Şair ve Yazarlar Sözlüğü (2001), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (10 cilt, 2006).