Fahrelnisa Zeid

Ressam

Doğum
Ölüm
05 Eylül, 1991
Eğitim
Sanayi-i Nefise Mektebi (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi)
Diğer İsimler
Fahr El Nisa Zeid, Fahrunnisa Zeid

Türk ressam (D. 1901, İstanbul – Ö. 5 Eylül 1991, Amman). Fahr El Nisa Zeid, Fahrunnisa Zeid, Fahrelnissa Zeid ve Fahrelnisa Zeid olarak da bilinir. Zeid soyadını Kral 1. Faysal'ın kardeşi ve dönemin Irak büyükelçisi olan Emir Zeyd'le evlendikten sonra aldı. Modern üslupta önemli bir ressam olarak tanındığı Fransa'da adını "Fahrelnisa" imlasıyla kullandı.

"Şakir Paşa ailesi" olarak anılan ve pek çok sanatçı yetiştirmiş olan bu ailenin ortancı kızıdır (Kardeşler sırasıyla: Cevat Şakir, Hakkiye, Ayşe Suad, Fahrelnisa ve Aliye).

Ailesinin İstanbul Büyükada’daki köşkünde dünyaya geldi. Babası devlet adamı, asker ve tarihçi Kabaağaçlızade Mehmet Şakir Paşa,   annesi Giritli Sare İsmet Hanım’dır. II. Abdülhamit devri sadrazamlarından Cevat Paşa'nın yeğeni ve gravür sanatçısı Aliye Berger’in ve yazar Halikarnas Balıkçısı (Cevat Şakir Kabaağaçlı)’nın kızkardeşi, seramik sanatçısı Füreya Koral’ın teyzesi, ressam Nejat Devrim ile tiyatro sanatçısı Şirin Devrim annesidir.

Osmanlının son ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk dönemlerine tanık olan Şakir Paşa ailesi, sıra dışı yaşamları ve sanatçı kimlikleriyle haklı bir üne sahiptirler. Fahrelnisa Hanım, soyadını Kral 1. Faysal’ın kardeşi ve dönemin Irak Büyükelçisi olan Emir Zeid’le evlendikten sonra aldı.

Ağabeyi Cevat Paşa’ya Sultan Abdülhamit tarafından sürgüne gönderilmesine içerleyen Şakir Paşa, Sarayın kendisine sunduğu Boğaz’daki ev önerisini reddederek ailesiyle birlikte Büyükada’ya taşınmıştı. Fotoğraf ve tarihle yakından ilgili, çok dil bilen, oylumlu bir dünya görüşüne sahip bir Osmanlı aydını olan Şakir Paşa, çocuklarının sanatçı olmasına elverişli ortamı hazırladı. Fahrelnisa Zeid, eğitimine, sanata önem veren Şakir Paşa’nın açtığı ilkokulda başladı. Ortaöğrenimini Notre Dame De Sion ve Pansion Binagiotti’de tamamladı. Öte yandan Rufaî dervişi olan aile büyükleriyle Fatih’teki dergâha gittiği belirtilen Sare İsmet Hanım, çocuklarının İngilizce, Fransızca, piyano ve resim derslerinin yanı sıra doğu kültürü ve dillerini öğrenmelerine de önem verdi. Farsça, Arapça ve “Kuran-ı Kerim” dersleri almalarını sağladı.     

Fahrelnisa Zeid’in resme başlaması, ağabeyi Cevat Şakir’in etkisiyle olmuştu. Sanatçı, sekiz yaşındayken ağabeyinin çizdiği bir resmi gördü ve o da resim yapmaya başladı. Yaptığı resmi ağabeyi beğenir ve her zaman resim çizmesini önerir. Sanatçı, on dört yaşındayken anneannesinin suluboya bir portresini yapar. Resme olan bu yoğun ilgisi, 14 yaşında resme başlayan sanatçı, işgal yıllarında Sanay-i Nefise Mektebi (Güzel Sanatlar Akademisi)’nin ilk kız öğrencileri arasında yer aldı (1920). Yükseköğrenime işgal yıllarında başlayarak resim eğitimini daha ciddi bir biçimde sürdürmesiyle sonuçlanmıştır. Fahrelnisa Hanım aynı yıl yazar İzzet Melih Devrim ile evlendi. Evliliği, onun İstanbul ve Paris çevrelerindeki yazar ve aydınlar çevresiyle tanışmasını sağlamış ve İzzet Melih ile çeşitli Avrupa kentlerine yaptığı yolculuklar ona farklı ufuklar açmıştır: Bu gezilerle ilgili olarak; “Görmek ve öğrenmek bana iksir gibi geldi. Floransa’da Fra Angelico fresklerini gördüğümde neredeyse aklımı kaçıracaktım, o derece güzeldiler. Sonra Hollanda’ya gittik. Müzeleri dolaştık ve işte orada en sevdiğim ressam Bruegel’i keşfettim.” demektedir.

Fahrelnisa Zeid, 14 yaşında resme başlayan sanatçı işgal yıllarında Sanay-i Nefise'nin ilk kadın öğrencileri arasında yer aldı. 1928 yılında Paris’te Ranson Akademisi’nde Stalbach ve Roger Bissiere’nin atölyesine devam etti. 1929-30 yıllarında İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi’nde Namık İsmail ile birlikte çalıştı. Fahrelnisa Hanım ikinci evliliğini 1934 yılında Ürdün’ün Ankara temsilcisi ve Ürdün Kralı I. Faysal’ın kardeşi olan Emir Zeid el Hüseyin ile yaptı.

Aynı yıl eşi Irak Büyükelçisi olarak Almanya’ya atanınca, onunla Berlin’e gitti. 1935-38 yıllarında kaldığı Berlin’de Alman kültürü ve sanatıyla iç içe bir dönem geçirdi. 1938 yılında Bağdat’a giden ve bir süre orada yaşayan sanatçı, modern bir yetiştiriliş ve Avrupa’da içine girdiği sosyal ortamlardan sonra doğunun kapalı dünyasında Bedevi kadınlarını konu edinen resimler yaptı. Onları; “ Bedevi kadınlar en sevdiğim temaydı. Onların her şekil ve pozda eskizlerini çiziyor, resimlerini yapıyordum. Sabahın erken saatlerinde göz alabildiğince dümdüz uzanan kırmızı ufuktan yarasa sürüleri gibi belirirlerdi. Kollarını iki yana açarak başlarında taşıdıkları yükü dengelemeye çalışırlardı.” diye anlatmıştı. 

İlk evliliğini, Sanayi-i Nefise Mektebine başladığı 1920 yılında yazar İzzet Melih Devrim ile yaptı. Eşi ile beraber Avrupa kentlerine seyahat etme, yazar ve entelektüellerle tanışma fırsatı buldu. Bu evlilikten Nejat ve Şirin adında iki çocuğu dünyaya geldi. Resim öğrenimini Paris'te Ranson Akademisi Stalbach Atölyesinde ve Türkiye'de Güzel Sanatlar Akademisi Namık İsmail atölyesinde sürdürdü.

İkinci evliliğini 1934 yılında, Irak'ın Ankara temsilcisi ve Irak Kralı I. Faysal'ın kardeşi olan Emir Zeid ile yaptı; bu evlilikten "Raad" adında bir oğlu dünyaya geldi. Diplomat olan eşinin görevi nedeniyle Türkiye'den ayrılan sanatçı, resim kariyerini Avrupa'nın çeşitli kentlerinde sürdürdü. İlk kişisel sergisini 1944 yılında İstanbul'da kendi evinde açtı. Bu ilk sergiyi Paris, Londra, New York, Brüksel gibi kentlerde açtığı onlarca sergi izledi.

1941 yılında İstanbul’a dönen sanatçı, 1942’de “D Grubu”na katıldı. 1981’de Ürdün Kraliyet Nişanı, 1987’de İtalyan Rispoli Nişanı, 1988’de Fransız Commandeur des Arts et des Letres Nişanı’nı aldı. 1944 yılından itibaren dünyanın değişik ülkelerinde ve Türkiye’de çok sayıda kişisel sergi açtı ve grup sergilerine katıldı. Modern üslupta önemli bir ressam olarak tanındığı Fransa’da adını Fahrelnisa imzasıyla kullandı…

Fahrelnisa Zeid, 1970 yılında eşinin ölümünden sonra 1976 yılında, oğlu Raad’ın yaşadığı Amman’a yerleşti. Bu kentte kendi adıyla anılan bir sanat enstitüsü kurdu. Son döneminde portreler üzerinde yoğunlaştı. Eserlerini son olarak 1988 yılında İstanbul’da, 1990 yılında da Fransa ile Almanya’da sergilemişti.

5 Eylül 1991'de hayatını kaybetti. Amman'da El Rağdan Sarayı Kraliyet Mezarlığı'na defnedildi.

Özel günler ve kişiler için Doodle hazırlayan Google 7 Ocak 2019 günü sayfasını Fahrelnissa Zeid için ayırdı.

 

Fahrelnisa Zeid'in Başlıca Eserleri

 

Towards a Storm

Amman Türk Sefiresinin Portresi

Soyut Kompozisyon

Cehennemim, (1950, İstanbul Modern)

Aliye Berger'in Portresi

Mevleviler

Kerbela

Yılanlı Kadın

 

KAYNAKÇA: Celal Esat Arseven / Sanat Ansiklopedisi (5 cilt, 1953-54), Nurullah Berk - Hüseyin Gezer / 50 Yılın Türk Resim ve Heykeli (1973), Görsel Büyük Genel Kültür Ansiklopedisi (1984), Taha Toros / İlk Kadın Ressamlarımız (Türkçe-İngilizce, 1988), Sezer Tansuğ / Fahr El Nisa Zeid (1996) - Resim Sanatının Tarihi (1999),  Meydan Larousse Ansiklopedisi (2003), Nüzhet İslimyeli / Suluboya Resim tarihi (2009), İhsan Işık / Ünlü Sanatçılar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 5, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Fahrelnissa Zeid neden Doodle oldu? Fahrelnissa Zeid kimdir? (milliyet.com.tr, 07.01.2019).

  

 

 

 

 

 

 

İlk tablosu 'Cehennemim'

Fahrelnissa Zeid – Aslanlar Avlusuna Bakış (Alhambra)

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör