Sinema yönetmeni ve oyuncusu; oyun, öykü ve senaryo yazarı, çevirmen (D.14 Ekim 1900, Nişantaşı / İstanbul - Ö. 25 Mayıs 1953, İstanbul). Sadrazam Halil Rifat Paşa’nın torunu, Mehmet Ali Paşa’nın oğlu. Yazar-eleştirmen Memet Fuat’ın babası ve Nazım Hikmet’in eşlerinden Piraye Hanım’ın ilk kocasıdır. Türk sineması, tiyatrosu ve müziğinin tanınmış şahsiyetlerindendir.
Vedat
Örfi Bengü, sanat hayatına 1917 yılında piyes yazarak başladı. On yedi yaşındayken
yazdığı Bir Af, Bir Yemin adlı oyun göçmenler yararına oynandı. Genç yaşta
yazdığı bir diğer sahne eseri Vefaen Ferağ, Darülbedayide sahneye kondu
(1924). Oyunlarından Kanun Adamı ve Casus ise halk evlerinde sahnelendi. Kendi bestelediği
Balo Kaçakları opereti de Şehbal Tiyatrosunda 1925’te sahnelendi. Bazı
piyeslerinde oyuncu olarak da sahneye çıkmıştır. Avrupa ve Mısır’da uzun yıllar
kalmış, yabancı ülkelerde filmler çekmiş ilk Türk film rejisörüdür. Henüz yirmi
yaşında iken Fransa’ya giderek Paris’te çeşitli filmlerde çalıştıktan sonra bir
ara Mısır’a da gitti, orada yerli filmciliği kurdu. Fransa’da dokuz, Mısır’da
on iki (Giovanni Scognamillo’ya göre 14), Türkiye’de de dokuz filmin
rejisörlüğünü yaptı, çok sayıda senaryo yazdı.
İstanbul’da
tanıştığı güzel Fransız oyuncu Blanche Montel’le gittiği Paris’te sekiz filmde
oynadı. Bu filmlerden Malum Aşk adlı Fransız filminde başrol oynadı.
Yurda dönünce bu kez Amerikalı Betty Blythe’ın çekim alanına girdi. Onunla,
Edouard Jose’nin yönettiği
Sonra
Mısır yollarına düştü. 1926’da Mısır’da Yusuf Vehbi - Ümmü Gülsüm ile “İsis
Film Corporation” adlı film yapım şirketini kurdu. Mısır sinemacılığının
temelini attı. İki yıl boyunca oyunculuk ve yöneticilik yaptığı Mısır’da Leyla,
Çölde Bir Öpücük, Elhamra’da Bir Facia gibi oyunculuk da yaptığı on iki
film çekti, 1929’da Paris’e geçip L’enfer des Sables (Kum Cehennemi)
adlı sesli filmi yönetti.
Otuz bir yaşında
İstanbul’da, Atıf Kaptan’la “Film Yıldızları” adlı gezici tiyatro topluluğunu
kurdu, Bir Millet Uyanıyor’u sahneledi, Anadolu turnesine çıktı. Ama
kamerasız yapamadı, 1948-53 arasında en ağdalı melodramlara imza attı.
Yönettiği filmlerin senaryosunu yazdı, birçoğunu yönetti, bir bölümünde oynadı,
çeviriler yaptı, gazete ve dergilerde tiyatro eleştirileri, söyleşiler
yayımladı. Vedat Örfi Bengü, kısacık ömrünü sanata adamış ve sınırları
kaldırarak sanatın evrensel olduğunu göstermiştir.
ESERLERİ:
OYUN: Bir Af, Bir
Yemin (1917), Balo Kaçakları Opereti (1925), Kanun Adamı
(1938), Bir Doktorun Ödevi (1939), Beyaz Baykuş (1940), Zavallı
Necdet (1951), Hasta, Vicdan Hakkı.
ÖYKÜ: Atatürk (Onun
Ölümü Karşısında Samsun, 1939), Bir
Yuva Böyle Yıkıldı (1943), Kuduran Canavarlar (1944), Akdeniz
İncisi (1944), İskelet Yüzdeki Damga (1945), Ceymis Preen’in
Zaferi (1945), Varşova Yanarken (1945), Kahire Batakhanelerinde (1946),
Gülnihal Sultan Kitapları (1946), Bir Genç Kızın Çilesi, Seni
Beklerken, Ökse.
ÇEVİRİ: Londra’daki
Kan İzleri (1944), Rus İhtilalleri Arasında (1944), Sarı Odanın
Esrarı (1944), Siyahlı Kadın (1944), Pireli Koltuk (1945), Krap
Fabrikalarında Bir Fransız Casus (1945), Kızıl Gemi.
SENARYOSUNU YAZDIĞI,
YÖNETTİĞİ ve OYNADIĞI FİLMLER: Yara (1947), Bağda Gül (senarist
ve yönetmen, 1947), Kılıbıklar (senarist ve yönetmen, 1947), Canavar
(yönetmen, 1948), Günahım (senarist ve yönetmen, 1948), Keloğlan
(senarist ve yönetmen, 1948), Sızlayan Kalp (senarist ve yönetmen,
1948), Ayşe’nin Duası (senarist, yönetmen ve oyuncu, 1948), Vurun
Kahpeye (oyuncu, 1948), Allah Kerim (oyuncu, 1948), Ateşten
Gömlek (senarist, yönetmen ve oyuncu,1950), Bir Fırtına Gecesi
(senarist, yönetmen ve oyuncu, 1950), Çıldıran Baba (senarist, yönetmen
ve oyuncu, 1950), Estergon Kalesi (yönetmen, 1950), Harman Sonu
Dönüşü (senarist ve yönetmen, 1950), Kapanan Gözler (yönetmen,
1950), Soysuz (senarist ve yönetmen, 1950), Cem Sultan (oyuncu,
1951), İstanbul’un Fethi (oyuncu, 1951), Kore’de Türk Süngüsü
(senarist ve yönetmen, 1951), Vatan İçin (oyuncu, 1951), Allah’tan
Bul (yönetmen, 1952), Dokunulmaz Bu Aslana (senarist, yönetmen ve
oyuncu, 1952), Ebedi İstirahat (senarist ve yönetmen, 1952), Beyoğlu
Güzeli (yönetmen, 1953), Bu Kadın Benimdir (senarist ve yönetmen,
1953).
HAKKINDA: Vedat Örfi
Bengü (Bütün Dünya Yıllığı, 1957), Memet Fuat / Gölgede Kalan Yıllar (1997),
TBE Ansiklopedisi c.1, 2001), Kemal Şahingözlü / Unutulan Sinemacı Vedat Örfi
Bengü’nün Rişpen’den Mülhem Romanı: Ökse (Varlık dergisi, Ekim 2002), İhsan Işık / Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları
Ansiklopedisi (2006).