Çiğdem Kağıtçıbaşı

Sosyal Psikoloji Profesörü, Akademisyen

Doğum
Ölüm
02 Mart, 2017
Eğitim
Massachusetts Wellesley College

Türkiye’nin ilk sosyal psikoloji profesörü (D. 1940, İstanbul - Ö. 2 Mart 2017, İstanbul). Sosyal psikolojinin kurucularından ve uluslararası psikoloji dünyasının önemli bilim insanlarından biridir. Ortaöğrenimini Amerikan Kız Koleji’nde yapan (1959) Çiğdem Kâğıtçıbaşı, Massachusetts’teki Wellesley College’de ruhbilim öğrenimini lisans eğitimini tamamlayarak 1961 yılında mezun oldu. Doktora tezini ise 1967 yılında Berkeley’deki Kaliforniya Üniversitesi’nde sosyal psikoloji alanında verdi. Türkiye’ye döndükten sonra Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Sosyal Bilimler Bölümü’nde, Ankara Üniversitesi Eğitim ve Sosyal Bilimler fakültelerinde, 1973’ten başlayarak Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalıştı. 1980 yılında Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümü profesörü oldu.

Kâğıtbaşı, daha sonra Koç Üniversitesi’ne geçti ve bu üniversitede ders vermeyi sürdürdü. Ayrıca üniversitenin Fen, İnsani Bilimler ve Edebiyat fakültelerinin dekanlıkları görevlerinde de bulundu (1998- 2001). Duke, Colombia, Harvard ve California- Berkeley üniversitelerinde konuk öğretim üyesi olarak dersler verdi.  

Uluslararası psikoloji dünyasının önemli bilim insanlarından olan Çiğdem Kâğıtçıbaşı, araştırmalarında insan gelişimi ve aile arasındaki etkileşimi kültürlerarası bir bakış açısıyla incelemiştir. Geliştirdiği “kültürlerarası benlik ve aile modeli” ile psikolojide Amerika Birleşik Devletleri (ABD) egemenliğine karşı çıkmış, bu karşı duruşuna karşın en büyük övgüyü de gene ABD bilim çevrelerinden almıştır.

On beş yıllık bir emeğin ürünü olan “Kültürel Psikoloji” adlı kitabında insan gelişimini, benlik gelişimi ve bunun bağlamını oluşturan aile olgusunu inceledi. Psikolojiyi ABD egemenliğinden kurtardığı bu kitabında hem kuramsal bir altyapı oluşturmakta, hem de günümüz toplumunun aile ilişkilerini ve bireyin gelişimini anlamamızı sağlamaktadır. Erken çocuk bakımı ve eğitimi konusuyla ilgili ABD’deki ve ‘Çoğunluk Dünya’daki kuramları eleştirel bir bakış açısıyla gözden geçirirken, kitabında yer verdiği uygulamalı araştırmayla (Erken Destek Projesi) kuram / uygulama ilişkisinin bütünlüğünü vurgulamaktadır. Burada, ‘kültürel psikoloji / kültür’ bağlamında insan ve ailenin hedef kitlesini sadece akademisyenler ve öğrenciler oluşturmamaktadır. Bu kitap, endüstrileşmenin ve ekonomik gelişmenin aile yapısı ve bireylerin aile ilişkileri üstündeki etkileri, aileye duyulan maddi ve psikolojik bağımlılık, özerklik, insanları birbirinden uzaklaştıran aşırı bireyci dünya görüşü ve psikolojinin toplumsal değişim meydana getirmedeki itici gücü üzerine düşünen herkes için çok değerli bir kaynaktır.

Çiğdem Kâğıtçıbaşı, Anne Çocuk Eğitim Vakfı’nda da pek çok çağdaş uygulamanın başlatıcısı olmuştur. Geliştirdiği anne / çocuk eğitimi ve erken destek projesi 62 ilde uygulanmaktadır. Ayrıca bulunduğu onlarca uluslararası dernek yöneticiliklerinin en önemlisi, 2000 yılına kadar sürdürdüğü Dünya Psikoloji Derneği’nin yardımcı başkanlığıdır. Kâğıtçıbaşı, uzun yıllar UNICEF (Birleşmiş Milletler’in dünya çocuklarını korumak ve yaşam koşullarını iyileştirmek amacıyla kurduğu yardım kuruluşu)’in danışmanlığı da yaptı… Türkçe ve İngilizce olarak kaleme aldığı, çeşitli bilimsel dergi ve kitaplarda yayımlanan 200’e yakın makalesi vardır ve ayrıca otuz kadar kitabı vardır. Çalışmaları; aile, ana / babalık, erken çocukluk dönemi ve kültürel bağlamda insan gelişimi üzerine kuramsal ve uygulamalı araştırmaları kapsamaktadır.

Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) asli üyesi ve Koç Üniversitesi psikoloji profesörü olan Çiğdem Kâğıtçıbaşı’nın akademik kariyerinde 40. yılını doldurması ve kendisine armağan olarak hazırlanan “Perspectives on Human Devlopment, Family and Culture” adlı kitabın Cambridge Üniversitesi Yayınları tarafından yayımlanmasını kutlamak amacıyla 27 Mayıs 2009’da, Koç Üniversitesi’nde bir kutlama töreni düzenlenmiştir. Bu kitaba makaleleriyle katkıda bulunan yabancı bilim insanlarından kimileri de yurtdışından gelerek kutlamaya katılmışlardır. Kutlama töreninde Çiğdem Kâğıtçıbaşı’nın bilimsel kişiliği ile ilgili olarak konuşmalar yapıldı.

Çiğdem Kâğıtçıbaşı, 2009 yılında Mersin Üniversitesi’nde ‘Optimal Bir İnsan Gelişimi Modeline Doğru’ adlı bir konferans vermişti. Kültürlerarası karşılaştırmalı psikoloji alanında bilim dünyasına farklı bir ses getiren ve bağlam / ortam içinde insan gelişimini inceleyen Prof. Kâğıtçıbaşı; bu konferansında benlik ve yetkinlik gelişimini ele aldı ve bunların her ikisinin de sağlıklı geliştiği durumlarda optimal bir model ortaya çıkacağını öne sürdü. Kendisinin geliştirdiği ve artık dünyanın pek çok yerinde uygulama alanı bulan ‘Benlik Kuramı’ndan önce Batı’da ‘Bağımlılık Kuramı’ ve ‘Bağımsızlık Kuramı’nın kabul gördüğünü ve modernleşmenin de bağımlılıktan bağımsızlığa geçiş olarak algılandığını ifade ederek, Batı’da yaygın olan bu görüşlerin temelini ‘Psikanalitik Kuram’a bağladı.

Honorary Fellow of the İnternational Association for Cross-Cultural Psychology (1998), İnternational Association of Applied Psychology, Award for Distinguished (1998), Scientific Contribution to the İnternational Advancement of Applied Psychology Wellesley College Alumnae Archievement Award (1997), ODTÜ Mustafa Parlar Bilim Ödülü (1996), American Psychological Association 1993 Distinguished Contributions to the İntenational Advancement of Psychology Award(1993) ödüllerinin sahibidir. Günümüzde 1.200'ün üzerinde atıf ile en çok atıf yapılan psikologlardan ve akademisyenlerden birisidir.

 

 Türkiye’de sosyal psikolojinin kurucusu olan Prof. Dr. Kağıtçıbaşı, Koç Üniversitesi UNESCO kürsüsü sahibi ve psikoloji bölümü öğretim üyesiydi. Bilim dünyasında 5 bin 200’ün üzerinde atıf ile makalelerine en çok atıf yapılan sosyal bilimcilerinden. Türkiye’de okul öncesi eğitime verdiği önemle de bilinen Prof. Dr. Kağıtçıbaşı, aynı zamanda Anne Çocuk Eğitim Vakfı’nın (AÇEV) Yönetim Kurulu Başkan Yardımcılığı görevini yürütüyordu. Sosyal/Kültürel Psikoloji alanında dünya çapında uzmanlığını kanıtlamış olan bilim insanı, kültürlerarası psikolojinin kurucuları arasında yer alıyor. Profesör, bu alanda yaptığı çok sayıda araştırma ve yayınla, uluslararası bir saygınlığa sahip.

Koç Üniversitesi Psikoloji Bölümü öğretim üyesi ve Türkiye Bilimler Akademisi kurucu üyesi olan Prof. Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı, Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde (1969-1973) ve Boğaziçi Üniversitesi’nde (1973-1995) öğretim üyeliği yaptı. A.B.D.’nde Berkeley, Princeton, Colombia ve Harvard Üniversitelerinde ders verdi ve araştırmalar yürüttü. UNESCO’ya bağlı International Social Science Council’da (ISSC); Kültürler-Arası Psikoloji Kuruluşunda ve Uluslararası Psikolojik Bilimler Birliğinde Yürütme Kurulu üyeliği ve Başkan Yardımcılığı görevlerinde bulundu. Yurtiçinde basılmış 18 kitap ve 47 makale/kitap bölümü; yurtdışında basılmış 12 kitap ve 140 makale/kitap bölümü var.

Kağıtçıbaşı, Türkiye'de ilk kez çocuğun aile içindeki değerini araştıran, insan gelişimi ve aile arasındaki etkileşimi kültürlerarası bir bakış açısıyla inceleyip, geliştirdiği "kültürlerarası benlik ve aile modeli" ile sosyal psikolojide çığır açan bir bilim insanıydı. Akademik çalışmalarını, AÇEV'in kuruluşuna öncülük ederek. TEGV'e büyük katkı yaparak uygulamaya da dönüştürdü. Kız çocuklarının eğitimi ve kadının toplumsal konumunun güçlendirilmesi konusunda daima öncü oldu.

Çiğdem Kağıtçıbaşı TÜBİTAK Bilim Ödülü sahibi ve Bilim Akademisi üyesidir. AÇEV’in kurucularındandır. International Association for Cross-Cultural Psychology’nin ilk kadın Başkanı ve Onur Üyesi, International Union of Psychological Science ile International Social Science Council’ın Başkan Yardımcısı’dır. Uluslararası Uygulamalı Psikoloji Kuruluşu ve Amerikan Psikoloji Kuruluşu’ndan ‘Uluslararası Psikolojinin Gelişimine Üstün Katkı Ödülü’ aldı. Teorik ve uygulamalı araştırmaları sosyo-kültürel bağlamda insan gelişimi, eğitim, kadın ve aile üzerinde odaklanmıştır. Çoğu yurt dışında basılmış 33 kitabı ve 222 makalesi vardır. KOÇ-KAM Direktörü ve Koç Üniversitesi Psikoloji Bölümü öğretim üyesidir.

Dünyada ve Türkiye’de özellikle psikoloji alanında yaptığı çalışmalarla bilinen Prof. Dr. Çiğdem Kâğıtçıbaşı 2 Mart 2017 günü sabaha karşı hayatını kaybetti.

 

Ödülleri:

Araştırmalarında, insan gelişimi ve aile arasındaki etkileşimi kültürlerarası bir bakış açısıyla inceleyen ve psikoloji literatüründeki çeşitli araştırmalara esin kaynağı olan “Kültürlerarası Benlik ve Aile Modeli”ni geliştiren Prof. Dr. Kâğıtçıbaşı, birçok ulusal ve uluslararası bilim ödülünün de sahibi oldu. Bunların belli başlıları şöyle:

Avrupa Gelişim Psikoloji Kuruluşu 2007 William T. Preyer İnsan Gelişimi Çalışmalarında Mükemmellik Ödülü; 2007 Ursula Gielen Global Psikoloji Kitabı Ödülü; The Academy of Sciences for the Developing World “TWAS üyeliği” (2006); Hollanda İleri Araştırmalar Enstitüsü Üyeliği (2005); Uluslararası Uygulamalı Psikoloji Kuruluşu “Psikoloji Biliminin Uluslararası Gelişimine Katkı Ödülü” (1998); Kültürlerarası Psikoloji Kuruluşu Onur Üyeliği (1998); Wellesley College Mezunlar Başarı Ödülü (1997); Mustafa Parlar Bilim Ödülü (1996); Hollanda İleri Araştırmalar Enstitüsü Ödülü (1993–94); Amerikan Psikoloji Kuruluşu “Uluslar arası Psikolojinin Gelişmesine Seçkin Katkı Ödülü” (1993); Phi Beta – Kapa (1985); Fulbright Ödülü (1983-84); Sedat Simavi Sosyal Bilimler Ödülü (1980).

 

BAŞLICA ESERLERİ

Sosyal Değişmenin Psikolojik Boyutları (1972), Yeni İnsan ve İnsanlar: Sosyal Psikolojiye Giriş (1976), Çocuğun Değeri: Türkiye’de Değerler ve Doğurganlık (Sedat Simavi Vakfı Sosyal Bilimler Ödülü, 1980), The Chancing Value of Children in Turkey (1982), Sex Roles: Family and Community in Turkey (1982), Growth and Progress in Cross-cultural Psychology (1987), Kültürel Psikoloji: Kültürel Bağlamda İnsan ve Aile (Türkiye Sosyal Bilimlerin Uluslararası Yayın Performansı, 2002), İnsan Aile Kültür (2002).

KAYNAKÇA: Perspectives on Human Devlopment, Family and Culture (2009), İhsan Işık / Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006) - Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) -  Ünlü Kadınlar (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 6, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Prof. Dr. Çiğdem Kağıtçıbaşı hayatını kaybetti (hurriyet.com.tr, 2 Şubat 2017), Çiğdem Kağıtçıbaşı yaşamını yitirdi (milliyet.com.tr, 2 Şubat 2017).

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör