Akkoyunlu Hükümdarı (D. 1453, Ergani (Diyarbakır – Ö. 1478). Adının Uzun Hasan olması boyunun uzunluğundan değil, “Uzun” sadece aile lakabıdır. Timur’un Diyarbakır, Mardin, Sivas, Şanlıurfa ve Erzincan’a yönetici olarak atadığı Kara Ilug Osman’ın (Kara Yülük Osman) torunudur. Oğuz Türklerinin Bayındır boyuna mensup olan Akkoyunlu soyundandır. Akkoyunlular XII. yüzyılın sonlarında Diyarbakır bölgesine yerleşmişlerdi. Akkoyunlu Devleti’nin kurucusu Karayölük Osman Bey’in ölümünden sonra, 1423 yılında Diyarbakır’ın Ergani ilçesine bağlı Kılleş (Şölen Beldesi) köyünde doğan Uzun Hasan, Akkoyunlu Devleti’nin başına geçti (1453). XV. yüzyılın en büyük hükümdarlarından biri olan Uzun Hasan yönetim yerini önce Ergani yapmış, sonra Diyarbakır’a taşıyarak Akkoyunlu Hükümeti’ni kurmuştu. Onun zamanında Akkoyunlu Devleti, Doğu Anadolu’nun, yani sıra ile Irak, İran, Azerbaycan, Ermenistan ve bugünkü Türkiye’nin bir bölümünü kapsayan bir coğrafyada hüküm süren büyük bir imparatorluk durumuna gelmiştir.
Trabzon İmparatoru IV. Yuhannes’un kızı Despina Hatun (Theodora Megale Komnena) ile evlenerek bu devleti koruması altına almaya çalıştı. Karakoyunlu hükümdarı Timur’un torununu Cihan Şahı yenerek (1467), devletinin sınırlarını güneye doğru genişletmiş, 1466 yılında Tebriz’i başkent yapmıştı. Osmanlılar ile üç kez savaşmışsa da, 1473 yılında bugünkü Erzincan / Tercan yakınlarında yapılan Otlukbeli Savaşı’nda yenilince Akkoyunlu Devleti’nin sonu gelmiş oldu.
Uzun Hasan'ın kız kardeşi Halime Hatun, Safevi Devleti’nin hükümdarı Şah İsmail’in annesi olacaktır. Uzun Hasan’ın yedi oğlu dünyaya gelmiştir… Hasankeyf’teki Zeynel Bey Türbesi’nin Uzun Hasan’ın oğullarından Zeynel Bey’e ait olduğu, üzerindeki kitabeden anlaşılmaktadır. Diyarbakır’da Akkoyunlu Devleti’nin doğduğu, Uzun Hasan’ın köyü Şölen’de (Ergani) babası ile iki kız kardeşinin mezarı da bulunmaktadır. Kılleş (Şölen) köyünün kurucusu Uzun Hasan’ın kardeşi Uzun Hüseyin’in mezarı halen bu köyün kuzeyindeki Kılıçbaba Tepesi’ndedir.
KAYNAKÇA:
Yrd. Doç. Dr. Kenan Ziya Taş - Cenk Yolcu / Ergani Tarihi ve Tarihi Eserleri (D.Ü.Eğitim Fak. Mezuniyet tezi,
Diyarbakır, s.1995), Şevket Beysanoğlu / Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi; Başlangıcından
Akkoyunlular’a Kadar (İstanbul 1996), Yrd. Doç. Dr. M. S. Erpolat /
Dünden Bugüne Ergani’deki Ziyaret Yerleri (Uluslararası Türk Dünyası İnanç
Merkezler Kongresi, Türksav Yay. Ankara, 2004), Müslüm Üzülmez / Çayönü’nden
Ergani’ye Uzun Bir Yürüyüş (İstanbul 2005).
VEDAT GÜLDOĞAN
