Şehabeddin Mercanî

Din Adamı, Eğitimci, Tarihçi

Ölüm
-
Diğer İsimler
Şahabettin Mercani

Tarihçi, eği­timci ve ıslahatçı din adamı (D. 1818, Yabıncı köyü / Kazan – Ö. 1889). Tatar Türklerindendir. Altı yaşında iken babasının medresesinde öğrenime başladı. Burada Arapça, Farsça öğrendi, tarihe ilgi duydu. 1838’de yükseköğrenim için Buhara’ya gitti. 1849’a kadar Tür­kistan’da kaldı. 1843-45 yılları arasında Semerkand’da bulundu ve Kadı Ebû Said’in zengin kütüphanesinden fay­dalandı. Köyüne dönünce, 1. Mahalle Camiinde imam, hatip ve müderris olarak görev aldı. Buraya bağlı Mercanı Medresesinde öğretmenlik yaptı. 1876’da Rus dev­letinin yardımı ile açılan Türkolog Radloff’un idaresindeki bir öğretmen okulunda (1876-8) tarih ve din ders­leri okuttu. 1880’de hacca gitti ve İstanbul’da Şey­hülislam Ahmet Esad Efendi, Adliye Nazırı tarihçi Cevdet Paşa, Hariciye Nazırı Asım Paşa ile görüştü. Hamidiye (Bayezid) Kütüphanesine bazı eserlerini hediye etti.

1876’da Kazan Arkeoloji Cemiyetine üye seçildi. 1877’de Kazan’da toplanan IV. Arkeoloji Kongresine katıldı. Eserlerinde Çağatay Türkçesiyle yerli Kazan lehçesinden pek çok kelimeyi bir arada kullandı. İdil-Ural Türklerinin tarihini incelemekle millî şuurun gelişmesinde büyük rol oynadı. Buhârâ’da müspet ilim­ler lehine taassuba karşı savaştı. 18. ve 19. yüzyıllarda Rusya’daki Müs­lüman Türk dünyasında, sonraları Usûl-i Cedîd (Yeni Usûl) adı altında geliştirilen hareketin önemli bir halkasını oluşturdu.

BAZI ESERLERİ:

Gulâletü’z-Zaman fî Tarih-i Bulgar ve Kazan (1877), Vefiyatü’l-Aslâf ve Tahiyetü’l-Ahlâf (Arapça, 7 cilt, 1883), Müstefâdü’l-Ahbâr fî Ahvâl-i Kazan ve Bulgar (Türkçe, 2 cilt, 1885-1900), Gurfetü’l-Hevakîn li Arefeti’l-Hevakîn (1865), Nazûratü’l-Hakki fî Farzîyati’l-İfşâ-i ve inlem Yagipa’ş-Şafak (1870), Muntahabü’l-Vafiyah (1881).

KAYNAK: Ertuğrul Yaman / Türkiye’deki Türk Dünyası (A.K. Bolaç – A. Esatoğlu ile, 1998), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas. 2009).

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör