Malcolm X (Malik El Şahbaz)

Düşünür, Yazar

Burç

ABD’li Müslüman lider,  düşünür, yazar, ABD Nation of İslam (İslam Milleti) hareketinin öncülerinden, Müslim Mosque, Malik el-Şahbaz hareketlerinin kurucusu (D. 19 Mayıs 1925, Nebraska eyaletinin Omaha şehri / ABD – Ö. 21 Şubat 1965, New York / ABD). Asıl adı Malcolm Little'dır. Daha sonra Müslüman olduktan sonra adı Malik El Şahbaz olmuştur.

Malcolm X, mütevazı ‘Little’ ailesinin 4’üncü çocuğu olarak doğdu. Malcolm X'in babası Earl Little, Afrikalıların ABD'de asla özgür olamayacağını savunan ve ülkelerine dönme ideali taşıyan bir Baptist Hıristiyan bir rahipti. Amerikalı Siyahların hiçbir zaman gerçek özgürlüğe, bağımsızlığa ve itibara kavuşamayacağına inanmaktaydı. Annesi Louise Norton Little adında bir Mulattodu idi. (Mulatto, Zenci ırktan olan biriyle Kafkas ırkından olan birinin melez (hibrit) çocuğuna denir)

Irkçı örgüt Ku Klux Klan, ömür boyu içinde Afrika’ya dönme ideali taşıyan baba Little’a düşmandı. Malcolm dünyaya geldikten sonra, babası evi Milwauke'ye taşıdı. Burada fazla durmadan Lansing'e taşındılar.

Malcom Little'ın hayatında zorluklar, küçük yaşlarından itibaren başladı. 1929 yılında, daha 4 yaşındayken dehşete şahit oldu. Evleri ateşe verildi. Babası, bu olayı gerçekleştirenlerin ırkçı çeteler olduğunu söylemişti.

Malcolm, bu olayın üzerinden henüz 2 yıl geçmişken, 6 yaşında babası Ku Klux Klan adlı ırkçı terör örgütü tarafından 1931 yılında öldürüldü. Ailede maddi çöküntüyle birlikte psikolojik çöküntü de meydana geldi. Sonuçta sekiz kardeş farklı yetimhane ve bakımevleri arasında birbirlerinden ayrılırlar.

12 yaşına gelen Malcom Little, çok daha büyük travmalara şahit oldu. Annesi, akıl hastanesine yerleştirildi, Malcolm ve 6 kardeşi de farklı farklı ailelerin yanına verildi. Malcolm’ün beyazlarla ilgili düşüncelerinin ilk tohumları bu yıllarda atıldı.

 

Gençlik yılları

 

Malcolm X, evlatlık olarak verildiği evde çok iyiydi, Massachusetts'in siyah mahallesindeki ilkokula gitti. Lisede başarılı bir öğrencidir ve sınıfını birincilikle bitirir.

Malcolm, zeki ve oldukça başarılı bir öğrenciydi. Hayali avukat olmaktı.

Bir gün öğretmenine hayalini söyledi. Öğretmeninin verdiği cevap ise, ondaki beyaz düşmanlığını körükledi.

- Neden marangoz olmuyorsun? Siyahiler için daha gerçekçi bir hayal

Bu cümlenin kendisindeki tesirini yıllar sonra şöyle anlatıyor:

"Beyaz dünyada yeteneği ne olursa olsun kariyer hedefleyen bir siyahi için yer olmadığını düşündüm"

Üniversiteye gidemeyince küçük yaşta çalışmaya başlar. 14 yaşından 18 yaşına kadar Boston’da üvey ablasının yanında kaldı.

Askerlik yaşı geldiğinde, amacın ne diye soruldu. "Siyahi askerleri organize etmek, silah çalmak ve biraz kraker öldürmek" için güneye gönderilmek istediğini söylüyor. Bu cevap üzerine, "askerlik için zihinsel yetersizlik" hükmü aldı ve askere gitmekten muaf oldu.

Gönderildiği ıslahevinden çıktığında, garson ve ayakkabı boyacılığı ile işe başladı. Sonra siyahiler için o dönemde ‘itibar’ anlamına gelen gece hayatıyla tanıştı.

Michigan ve Boston derken, Harlem yılları başladı. Kirli bir hayatın içinde buldu kendini. Hakikatten, sorgulamadan, düşünmekten uzak… İçini kaplayan ‘beyaz nefreti’ ile boğuşup durdu. Her türlü kirli işe bulaştı.

"Detroit Red" olarak tanınıp birçok narkotik, fahişelik ve kumar zincirini koordine eder. 1946 yılının şubatında 20 yaşında yakalanıp hırsızlıkla suçlanarak 10 yıl hüküm giyer.

Bir siyah olarak, ona verilen yaşama biçimi, onu sonunda hapishaneye düşürür. Üniversiteyi Harlem sokaklarında tamamladığını ve doktora tezini de hapishanede hazırladığını uzun uzun anlatır. 

Okuma açlığını hapishanede giderir. Hapishane kütüphanesindeki kitapları tek tek okur. 

Hapishane yılları için: "Bir insanın düşünmeye ihtiyacı varsa, gidebileceği en iyi yer, bana sorulursa, üniversiteden sonra hapishanedir" demiştir.

1952 baharında O, yedi yıllık hapishane yaşamından sonra, başka bir Malcolm X olarak Harlem yerine Detroit'teki kardeşinin yanına gitti.

 

Müslüman Malcolm

 

İki ayrı cezaevinde kaldı, önce Charlestown, sonra Concord cezaevi.

Zenci milliyetçiliğini savunan Elijah Muhammed’le ilk tanışması bu yıllarda gerçekleşti. Beyazlara duyduğu derin öfke, Elijah’ın görüşmelerini benimsemesini kolaylaştırdı. 1948’in sonlarında nakledildiği Norfolk Hapishanesi’nde arkadaşları aracılığıyla Elijah Muhammed’le de mektuplaştı.

7 Ağustos 1952'de  şartlı tahliye edildiğinde Detroit, Michigan'a gider ve bu kentteki NOI mabedine katılır. Gerçek bir aydınlanış değildi, ama içinde bulunduğu gafletten bir nebze kurtulduğunu hissediyordu.

Malcolm bu ara soyadı değişikliği için başvuruda bulunmuş ve başvurusu kabul edilmişti. Eljah Muhammed "X" soyadını kullanmasını öğütlemişti. ‘Little’ olan soy ismini ‘X’ olarak değiştirdi. X’ , ‘Dava’nın isimsiz bir savunucusu olmasını simgeliyordu.

 

Hapisten önce bir sokak serserisiyken, hapisten sonra Amerika'da büyük bir hızla gelişen İslam dininin etkili ve ateşli bir temsilcisi oldu. Kendisini Wallace D. Fard tarafından kurulan ve Elijah Muhammed (Elijah Poole) tarafından yönetilen siyahi bir Müslüman grup olan Nation of İslam'ın (NOI) öğretilerine dalmış buldu.

Elijah Muhammed öncülüğündeki Naiton of Islam' üyelerine göre, beyazlar ‘şeytan’dı. Onların şerrinden kurtulmak gerekiyordu. Elijah Muhammed, beyaz toplumun Afro-Amerikalıları kendi kendilerini güçsüzleştirmeleri ve politik, ekonomik ve sosyal başarıdan uzak kalmaları için aktif olarak çalışmasına karşılık,  beyazların yaşadığı bir devletten ayrı olarak kendilerine ait bir devlet için savaşım vermiştir. Siyahilerin Allah'ın yönetiminde hükmedeceği büyük bir savaş olacağını ön görüyordu. Bu yeni düzene hazırlık olarak siyahi Müslümanlar'ın uyuşturucu ve alkol kullanımına karşı çıkıp kendilerini dizginlemeleri gerekmekte olduğunu öğütlüyordu.

Malcolm, NOI'nin (İslam Milleti hareketi) disiplinine girdi ve Kur’an-ı Kerim’e yöneldi. Hapis cezası süresince güçlü ve ikna edici bir hatibe dönüşerek hapishanenin MIT'ye karşı münazara takımını yönetirken, büyük ceza konusunda bir münazarayı kazanmıştı. Dikkatleri üstünde toplaması zor olmadı. Malcolm X, enerjik, teşkilatçı, hareketli, sağlam bir hatipti.

Ocak 1958'de yine aynı örgüte mensup Betty ile evlendi. 6 kızı oldu. Kızlarından dördü, Malcolm hayattayken, ikiz olan diğer kızları ise, onun vefatından sonra dünyaya geldi.

Beyaz ve batılılara duyduğu ilk dönmelerindeki öfke sebebiyle çocuklarına şu isimleri verdi: Atilla, Kubilay, İlyas, Melek ve Melike.

 

Muhammed Speaks gazetesi

 

NOI içinde kısa sürede yükseldi ve 1954'de Elijah Muhammed onu Harlem mescidinin imamı olarak tayin edildi. Ulusal konuşma programları, televizyon söyleşileriyle ve hareketin ana bilgi ve propaganda gazetesi "Muhammed Speaks"i kurarak NOI'nin adını duyurmasına yardımcı oldu. Malcom X'in karizması, enerjisi ve adanmışlığı birçok üyeyi etkilemiş ve onu NOI için akıl hocası Elijah Muhammed'den daha önde bir sözcü yapmıştı. 1952'de NOI üyeleri 500 civarındayken 1963 e doğru bu sayı 30.000'e yükselmişti.

Malcolm X, müthiş bir hatiptir. Elijah'ın teşkilatına bir anda onbinlerce taraftar toplar. Artık televizyon programlarına katılır, siyah Müslümanlar adına ülke gündemini meşgul etmeye başlar. Ancak yine de, Elijah Muhammed’in önüne geçmemek için her konuşmasına onun ismiyle başlardı.

 Malcolm X, "Bizden niye nefret ediyorsunuz?" diye soran bir beyaz muhabire, "Bizi yüzyıllar önce buraya getiren, tarihimizden, kültürümüzden, dilimizden ayıran, hayvan gibi alıp satan beyaz adamdan nefret edip etmediğimi nasıl sorabilirsin? Bu bir tecavüzcünün iğfal ettiği kızcağıza "benden niye nefret ediyorsun" diye sorması gibi bir şeydir. Artık siyah adama söyleyecek sözünüz kalmadı. Sizin süreniz doldu, geminiz kalktı. Beyaz şeytanı çalkantılı denizlerde, sert rüzgarlar bekliyor. Zalimler devrilmeye mahkûmdurlar, beyinleri yıkanmış 'Tom amca'lar da birlikte helak olacaklar!.." cevabını vermişti.

Malcolm X, bu kadar sert konuşmasına rağmen göstere göstere "Kansız Devrim" ibaresinin altını çizer. Aslında istedikleri çok şey de yoktur. Dertleri okumak, mevki sahibi olmak, yemek salonlarına, tiyatrolara, parklara ve... Ve bir de beyazların girdiği tuvaletlere girebilmektir, o kadar.

Batı kültürünün ve dayandığı Yahudi-Hristiyan dini geleneklerin doğal olarak ırkçı olduğunu ve onlara teslimiyetin "ahmakların felsefesi" olduğunu öne sürer.

Malcolm X'in ünü arttıkça bu durum Elijah Muhammed ve diğer NOI liderleriyle bir gerilime neden olur. Malcolm X ve Elijah Muhammed arasındaki gerilimler, aralarında laf götürüp getirenlerin tesiriyle daha da artar.

Malcolm ile Elijah arasındaki sıcak ilişki sonraki yıllarda giderek bozulmaya başladı. Malcolm’un yükselen grafiği Elijah Muhammed’i korkuturken Malcolm, Elijah Muhammed’in özel hayatını sorgulamaya girişti. İki eski sekreterinin, çocuklarının babası olduğu iddiasıyla Elijah aleyhine nafaka davası açması onu Malcolm’un gözünden iyice düşürdü.

 Malcolm X, 1963'te Başkan John F. Kennedy'nin ölümü üzerine bunun "yapılan kötülük eninde sonunda sizi tekrar bulur" yorumunu yaptı. Bu yorum, Başkana saygısızlıkta bulunma amacıyla ortaya konmamıştır. Daha çok siyahilere vahşice davranılması şimdi beyaz bir başkana şiddet olarak "geri dönmüştür" anlamındadır.

Elijah’nın Kennedy suikastı üzerine (Kasım 1963) Malcolm’a doksan gün süreyle konuşma yasağı koyması gerginliği arttırdı.

 

Müslim Mosque

 

Bu yasak, Malcolm X'in NOI'nin bir üyesi olduğunu inkârla aynı şeydir.

Malcolm X sessiz kalmak yerine 1964'de hareketten ayrılır ve politik alanda çalışmaya adanan İslami bir hareketi, "Müslim Mosque"yi kurar. Mart 1964’te Elijah Muhammed ve Nation of Islam hareketinden ayrılan Malcolm artık yerinin Elijah’nın yanı değil zenci yerleşimler olduğuna karar verdi. Bu dönemde İslâm anlayışı değişmeye başladı, beyaz adamın şeytan olduğu görüşünden vazgeçti. Müslüman ülkelerin diplomatlarıyla görüşerek İslâmiyet hakkında bilgiler aldı. Biraz kafa dinlemek ve tatil yapmak için eşiyle birlikte, o dönemlerde yeni yeni İslam cemaatine katılan ve boksör olan Muhammed Ali'nin evine gittiler.

 

Malik el-Şahbaz adını alışı

Ve 1964 yılında ilk kez hacca gider. Gittiği her yerde, 2 CIA ajanı peşindeydi. Malcolm X, gerçek dönüm noktasını yaşadı. Malcolm X'in içindeki 'beyaz nefreti’ yerini hakiki Müslümanlığa bıraktı. Dönüş vakti geldi. Malcolm X, Mekke'den arınmış, rahatlamış ve hakikatin nuruyla aydınlanmış bir halde, Malik El-Şahbaz olarak döndü.

 “Şahbaz”, Farsça’da “doğan” anlamına gelen, mecazen “yiğit, yüksek görüşlü ve himmet sahibi” anlamına geliyordu.

Beyazların artık şeytan olmadığını ilan ederek "gerçek kardeşliği" bulduğunu duyurur. Güçlü bir siyahi özgürlüğe inanmaya devam etse de artık beyazlara yönelik ırkçı eğilimler taşımaz. Beyazlar da onunla birlikte ibadet ediyor, aynı Allah'a inanıyordu. Ona selam veriyor, onunla kucaklaşıyorlardı.

 Malcolm, bu duruma o kadar şaşırmıştı ki, eşine gönderdiği mektupta, hayretini şöyle dile getirmişti:

Betty, Bu sözlerime belki şaşıracaksın. Ama gözleri mavi, saçları sarı, tenleri bembeyaz olan Müslüman kardeşlerimle aynı bardaktan su içtim, aynı kaptan yemek yedim. Biz, hepimiz kardeşiz. Rengimiz ya da ırkımız ne olursa olsun, hepimiz insanız ve Aynı Allah’a inanıyoruz.”

Döner dönmez yaptığı o meşhur basın açıklamasında örgütten ayrıldığını ilan etti:

“Bugün ben kendi adıma konuşuyorum. Önceden, Elijah Muhammed’in öğretilerini anlatıyordum, onun adına konuşuyordum. Ama şimdi, kendi düşüncelerimi, kendi analizlerimi anlatıyorum…”.

Afro-Amerikan Birliği Organizasyonu’nu (OAAU) kurdu. Bu organizasyon bağımsız Afrika devletlerinden oluşan Afrika Birliği Organizasyonundan (OAU) esinlenilmiştir.

Malcolm X yaşam hikâyesini yazması için yazar Alex Haley'le beraber çalışır. Bu kitap taslağında (daha sonra The Autobiography of Malcolm X (1965) adıyla basılacaktır) kitabın basıldığını görecek kadar yaşamayacağı ön görüsünde bulunur. Bu ön görü doğru çıkacaktır.

 

Malcolm’un şehid edilişi

 

Malcolm X’in zenci İslam toplumunda etkileri arttıkça ona karşı düşmanlık çoğaldı. Malcolm ve ailesi için zor günler başladı. Çocukluğunda olduğu gibi, evleri yakıldı. Tehditlerin ardı arkası kesilmedi. Ölümle kendisinin burun buruna olduğunu hissediyordu. Hem CIA, hem Elijah'ın örgütü telefonlarını dinliyor, peşinden ayrılmıyordu.

15 Şubat 1965'te East Elmhurst, New York'taki evi bombalanır; ancak ailesi fiziki bir yara almadan kaçar. Malcolm X nadiren korumalarla yolculuk etmiştir.

Ancak bu bombalamadan 6 gün sonra, 21 Şubat 1965 tarihinde ,New York’ta kürsüye çıkmış, Allah’ın selamıyla konuşmaya başlamıştı ki bir anda salon karıştı. 6 silahlı kişi Malcolm X'in konuşma yaptığı kürsüye yaklaşarak yakın mesafeden 15 el ateş ettiler.

Malcolm'ü hedef alan silahtan çıkan kurşun sesleri, semaya kadar yükseldi. Karısı ve kızlarının gözleri önünde şehadete kavuştu. New York Presbyterian Hastanesine ulaştığında, hayatını kaybettiği duyurulur.

Harlem'deki cenazesine 1500 kişi katılır. Aynı yıl karısı Betty ikiz kızlarını doğurur. Mart 1966'da katilleri Talmadge Hayer, Norman 3X Butter ve Thomas 15X Johnson taammüden cinayetten suçlu bulunurlar. Üç kişi de NOI üyesidirler.

Hala adından söz ettiren Malcolm X'in hayatı, yönetmenliğini Spike Lee'nin yaptığı ve kendisini Denzel Washington'un canlandırdığı 1992 yapımı bir sinema filmine konu olmuştur.

 

Bazı Kitapları (İngilizce):

 

The Ballot or the Bullet (1964), The autobiography of Malcolm X (Editör: Alex Haley 1965; Uyarlamalar: Malcolm X, 1992; Ödüller: Anisfield-Wolf Book Award for Nonfiction), Malcolm X Konuşuyor (Editör: George Breitman, 1965), The End of White World Supremacy: Four Speeches (1971), February 1965: The Final Speeches, Malcolm X Talks to Young People, Malcolm X on Afro-American History, Malcolm X: The Last Speeches, The Diary of Malcolm X (Editör: Herb Boyd, 2013).

 

Türkçe Çevrilen Bazı Kitapları:

 

Köklerimiz / Afro-Amerikalılar'ın Tarihi (2017, Beyan Yayınları), Amerika'ya Meydan Okurken (Çevirmen- Derleyen Buğra Özler, 2018, Pınar Yayınları), Son Söyleşi (2018, Teklif Yayınları), Biraz Aksiyon Rahat Durmayacağız (Çevirmen: Buğra Özler, 2018, Pınar Yayınları),

 

Hakkında Yazılmış Bazı Türkçe Kitaplar:

 

Sevgi Başman / Malcolm X - Hacı Malik El-Şahbaz / Örnek İnsanlar Dizisi 1 (2013),

 

Malcolm X’in Ünlü Sözleri:

 

1.                   Irkçılık ideolojik bir düşünce değil, aksine psikolojik bir hastalıktır.

2.                   Benim dinim benim kişisel konumdur. O benim kişisel hayatımı, kişisel ahlakımı yönetir. Ve benim dinsel felsefem, benimle inandığım Tanrı arasındadır; aynen diğerlerinin dinsel felsefesinin onlar ve Tanrı arasında olduğu gibi. Ve bu en iyi olan yoldur.

3.                   Beyaz adam savaştı, biz öldük.

4.                   Eğer uğrunda ölmeye hazır değilseniz, "özgürlük" kelimesini lûgatınızdan çıkarın.

5.                   Eğer, dikkatli olmazsanız, gazeteler, mazlumlardan nefret etmenizi, zalimleri ise çok sevmenizi sağlar.

6.                   İster mermi kullansın, ister oy pusulası, insan iyi nişan almalı. Kuklayı değil, kuklacıyı vurmalı.

7.                   İnsanlar bir adamın bütün hayatının bir tek kitapla değişebileceğinin farkında değiller.

8.                   Kimse sana özgürlüğünü vermez. Kimse sana eşitliği, adaleti ve başka hiçbir şeyi vermez. Eğer gerçekten adamsan, bunları kendin alırsın!

9.                   Bir insanın düşünmeye ihtiyacı varsa, gidebileceği en iyi yer, bana sorulursa, üniversiteden sonra, hapishanedir.

10.                Barışçıl olun, kibar olun, kurallara itaat edin, herkese saygılı olun; fakat biri size dokunacak olursa onu mezara gönderin.

11.                Bütün uyuyanları uyandırmaya bir tek uyanık yeter.

12.                Eğitimli değilim, herhangi bir alanda da uzmanlığım yok... Ama samimiyim ve benim samimiyetim benim kimliğimdir.

13.                Özgürlüğü elde etmenin tek yolu dünyadaki diğer tüm ezilmiş halkları tanımaktan geçer: Brezilya, Venezuella, Haiti, Küba ve evet Küba halkının kan kardeşleriyiz bizler.

14.                İyi siyah veya iyi beyaz olmak gibi bir durum yoktur. İyi veya kötü insanlar vardır.

15.                Bana bir kapitalist gösterin, ben de size bir kan emici göstereyim.

16.                Gerçekle yüzyüze gelemeyecek kadar vatanseverlikle kör olmamalısınız. Yanlış yanlıştır, kimin söylediği önemli değil.

17.                Zaman şehitlik zamanıdır, ve ben bir şehit olacaksam, bu kardeşlik uğruna olacaktır. Bu ülkeyi kurtaracak tek şey budur.

18.                Müslümanlara göre; fazla dünyeviyim; diğerlerine göre; fazla dindarım... Militanlara göre, fazla ılımlıyım; ılımlılara göre, fazla militanım.

19.                Demokrasi ikiyüzlülüktür;

20.                Eğer sen, sana ait bir şeyi elde etmek için onun peşinden koşuyorsan, seni engelleyen herkes, kim olursa olsun suçludur.

 

KAYNAKÇA: Erdoğan'ın Talimatıyla "Malcolm X"in İsmi ABD Büyükelçiliği'nin Bulunduğu Caddeye Verilecek  (haberler.com, 10.10.2018), Malcom X kimdir? (sabah.com.tr, 11.10.2018), Malcom X kimdir? (hurriyet.com.tr, 11.10.2018), Malcolm X kimdir? Gerçek adı ne? (haberler.com, 11.10.2018), Malcom X kimdir? (islamveihsan.com, 11.10.2018), Malcom X kimdir? (timeturk.com, 11.10.2018), Malcom X kimdir? (yeniakit.com.tr, 11.10.2018), Malcom X kimdir? (internethaber.com, 11.10.2018), Acı, gaflet, mücadele, hakikat ve şehadet... Malcolm X'in hayatı (yenisafak.com.tr, 11.10.2018), Malcolm X'in hayatı (internet kitapçıları, 11.10.2018).

 

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör