ABD’li Müslüman lider, düşünür, yazar, ABD Nation of İslam (İslam Milleti) hareketinin öncülerinden, Müslim Mosque, Malik el-Şahbaz hareketlerinin kurucusu (D. 19 Mayıs 1925, Nebraska eyaletinin Omaha şehri / ABD – Ö. 21 Şubat 1965, New York / ABD). Asıl adı Malcolm Little'dır. Daha sonra Müslüman olduktan sonra adı Malik El Şahbaz olmuştur.
Malcolm
X, mütevazı ‘Little’ ailesinin 4’üncü çocuğu olarak doğdu. Malcolm X'in babası
Earl Little, Afrikalıların ABD'de asla özgür olamayacağını savunan ve
ülkelerine dönme ideali taşıyan bir Baptist Hıristiyan bir rahipti. Amerikalı Siyahların hiçbir zaman gerçek
özgürlüğe, bağımsızlığa ve itibara kavuşamayacağına inanmaktaydı. Annesi Louise
Norton Little adında bir Mulattodu idi. (Mulatto, Zenci ırktan olan biriyle
Kafkas ırkından olan birinin melez (hibrit) çocuğuna denir)
Irkçı
örgüt Ku Klux Klan, ömür boyu içinde Afrika’ya dönme ideali taşıyan baba
Little’a düşmandı. Malcolm dünyaya geldikten sonra, babası evi Milwauke'ye taşıdı.
Burada fazla durmadan Lansing'e taşındılar.
Malcom
Little'ın hayatında zorluklar, küçük yaşlarından itibaren başladı. 1929
yılında, daha 4 yaşındayken dehşete şahit oldu. Evleri ateşe verildi. Babası,
bu olayı gerçekleştirenlerin ırkçı çeteler olduğunu söylemişti.
Malcolm,
bu olayın üzerinden henüz 2 yıl geçmişken, 6 yaşında babası Ku Klux Klan adlı ırkçı
terör örgütü tarafından 1931 yılında öldürüldü. Ailede maddi çöküntüyle
birlikte psikolojik çöküntü de meydana geldi. Sonuçta sekiz kardeş farklı
yetimhane ve bakımevleri arasında birbirlerinden ayrılırlar.
12
yaşına gelen Malcom Little, çok daha büyük travmalara şahit oldu. Annesi, akıl
hastanesine yerleştirildi, Malcolm ve 6 kardeşi de farklı farklı ailelerin
yanına verildi. Malcolm’ün beyazlarla ilgili düşüncelerinin ilk tohumları bu
yıllarda atıldı.
Gençlik yılları
Malcolm X, evlatlık
olarak verildiği evde çok iyiydi, Massachusetts'in siyah mahallesindeki
ilkokula gitti. Lisede başarılı bir öğrencidir ve sınıfını birincilikle
bitirir.
Malcolm,
zeki ve oldukça başarılı bir öğrenciydi. Hayali avukat olmaktı.
Bir
gün öğretmenine hayalini söyledi. Öğretmeninin verdiği cevap ise, ondaki beyaz
düşmanlığını körükledi.
- Neden
marangoz olmuyorsun? Siyahiler için daha gerçekçi bir hayal
Bu
cümlenin kendisindeki tesirini yıllar sonra şöyle anlatıyor:
"Beyaz
dünyada yeteneği ne olursa olsun kariyer hedefleyen bir siyahi için yer
olmadığını düşündüm"
Üniversiteye
gidemeyince küçük yaşta çalışmaya başlar. 14 yaşından 18 yaşına kadar Boston’da
üvey ablasının yanında kaldı.
Askerlik
yaşı geldiğinde, amacın ne diye soruldu. "Siyahi askerleri organize etmek,
silah çalmak ve biraz kraker öldürmek" için güneye gönderilmek istediğini
söylüyor. Bu cevap üzerine, "askerlik için zihinsel yetersizlik"
hükmü aldı ve askere gitmekten muaf oldu.
Gönderildiği
ıslahevinden çıktığında, garson ve ayakkabı boyacılığı ile işe başladı. Sonra
siyahiler için o dönemde ‘itibar’ anlamına gelen gece hayatıyla tanıştı.
Michigan
ve Boston derken, Harlem yılları başladı. Kirli bir hayatın içinde buldu
kendini. Hakikatten, sorgulamadan, düşünmekten uzak… İçini kaplayan ‘beyaz
nefreti’ ile boğuşup durdu. Her türlü kirli işe bulaştı.
"Detroit
Red" olarak tanınıp birçok narkotik, fahişelik ve kumar zincirini koordine
eder. 1946 yılının şubatında 20 yaşında yakalanıp hırsızlıkla suçlanarak 10 yıl
hüküm giyer.
Bir siyah olarak, ona verilen yaşama biçimi, onu sonunda hapishaneye düşürür. Üniversiteyi Harlem sokaklarında tamamladığını ve doktora tezini de hapishanede hazırladığını uzun uzun anlatır.
Okuma açlığını hapishanede giderir. Hapishane kütüphanesindeki kitapları tek tek okur.
Hapishane yılları için: "Bir
insanın düşünmeye ihtiyacı varsa, gidebileceği en iyi yer, bana sorulursa,
üniversiteden sonra hapishanedir" demiştir.
1952
baharında O, yedi yıllık hapishane yaşamından sonra, başka bir Malcolm X olarak
Harlem yerine Detroit'teki kardeşinin yanına gitti.
Müslüman Malcolm
İki
ayrı cezaevinde kaldı, önce Charlestown, sonra Concord cezaevi.
Zenci
milliyetçiliğini savunan Elijah Muhammed’le ilk tanışması bu yıllarda
gerçekleşti. Beyazlara duyduğu derin öfke, Elijah’ın görüşmelerini
benimsemesini kolaylaştırdı. 1948’in sonlarında nakledildiği Norfolk
Hapishanesi’nde arkadaşları aracılığıyla Elijah Muhammed’le de mektuplaştı.
7
Ağustos 1952'de şartlı tahliye
edildiğinde Detroit, Michigan'a gider ve bu kentteki NOI mabedine katılır. Gerçek
bir aydınlanış değildi, ama içinde bulunduğu gafletten bir nebze kurtulduğunu
hissediyordu.
Malcolm bu ara soyadı değişikliği için başvuruda bulunmuş ve başvurusu kabul edilmişti. Eljah Muhammed "X" soyadını kullanmasını öğütlemişti. ‘Little’
olan soy ismini ‘X’ olarak
değiştirdi. ‘X’ , ‘Dava’nın isimsiz bir
savunucusu olmasını simgeliyordu.
Hapisten önce
bir sokak serserisiyken, hapisten sonra Amerika'da büyük bir hızla gelişen İslam dininin
etkili ve ateşli bir temsilcisi oldu. Kendisini Wallace D. Fard
tarafından kurulan ve Elijah Muhammed
(Elijah Poole) tarafından yönetilen siyahi bir Müslüman grup olan Nation of İslam'ın (NOI) öğretilerine
dalmış buldu.
Elijah Muhammed öncülüğündeki Naiton of Islam' üyelerine göre, beyazlar ‘şeytan’dı. Onların şerrinden kurtulmak
gerekiyordu. Elijah Muhammed, beyaz
toplumun Afro-Amerikalıları kendi kendilerini güçsüzleştirmeleri ve politik,
ekonomik ve sosyal başarıdan uzak kalmaları için aktif olarak çalışmasına karşılık,
beyazların yaşadığı bir devletten ayrı
olarak kendilerine ait bir devlet için savaşım vermiştir. Siyahilerin Allah'ın
yönetiminde hükmedeceği büyük bir savaş olacağını ön görüyordu. Bu yeni düzene
hazırlık olarak siyahi Müslümanlar'ın uyuşturucu ve alkol kullanımına karşı
çıkıp kendilerini dizginlemeleri gerekmekte olduğunu öğütlüyordu.
Malcolm,
NOI'nin (İslam Milleti hareketi) disiplinine girdi ve Kur’an-ı Kerim’e yöneldi.
Hapis cezası süresince güçlü ve ikna edici bir hatibe dönüşerek hapishanenin
MIT'ye karşı münazara takımını yönetirken, büyük ceza konusunda bir münazarayı
kazanmıştı. Dikkatleri
üstünde toplaması zor olmadı. Malcolm X, enerjik, teşkilatçı, hareketli, sağlam
bir hatipti.
Ocak
1958'de yine aynı örgüte mensup Betty ile evlendi. 6 kızı oldu. Kızlarından
dördü, Malcolm hayattayken, ikiz olan diğer kızları ise, onun vefatından sonra dünyaya
geldi.
Beyaz
ve batılılara duyduğu ilk dönmelerindeki öfke sebebiyle çocuklarına şu isimleri verdi: Atilla, Kubilay, İlyas,
Melek ve Melike.
Muhammed Speaks
gazetesi
NOI
içinde kısa sürede yükseldi ve 1954'de Elijah Muhammed onu Harlem mescidinin
imamı olarak tayin edildi. Ulusal konuşma programları, televizyon söyleşileriyle
ve hareketin ana bilgi ve propaganda gazetesi "Muhammed Speaks"i kurarak NOI'nin adını duyurmasına yardımcı
oldu. Malcom X'in karizması, enerjisi ve adanmışlığı birçok üyeyi etkilemiş ve
onu NOI için akıl hocası Elijah Muhammed'den daha önde bir sözcü yapmıştı.
1952'de NOI üyeleri 500 civarındayken 1963 e doğru bu sayı 30.000'e
yükselmişti.
Malcolm
X, müthiş bir hatiptir. Elijah'ın teşkilatına bir anda onbinlerce taraftar toplar.
Artık televizyon programlarına katılır, siyah Müslümanlar adına ülke gündemini
meşgul etmeye başlar. Ancak yine de, Elijah Muhammed’in önüne geçmemek için her
konuşmasına onun ismiyle başlardı.
Malcolm
X, bu kadar sert konuşmasına rağmen göstere göstere "Kansız Devrim" ibaresinin altını çizer. Aslında istedikleri
çok şey de yoktur. Dertleri okumak, mevki sahibi olmak, yemek salonlarına,
tiyatrolara, parklara ve... Ve bir de beyazların girdiği tuvaletlere
girebilmektir, o kadar.
Batı
kültürünün ve dayandığı Yahudi-Hristiyan dini geleneklerin doğal olarak ırkçı
olduğunu ve onlara teslimiyetin "ahmakların
felsefesi" olduğunu öne sürer.
Malcolm
X'in ünü arttıkça bu durum Elijah Muhammed ve diğer NOI liderleriyle bir
gerilime neden olur. Malcolm X ve Elijah Muhammed arasındaki gerilimler, aralarında
laf götürüp getirenlerin tesiriyle daha da artar.
Malcolm
ile Elijah arasındaki sıcak ilişki sonraki yıllarda giderek bozulmaya başladı.
Malcolm’un yükselen grafiği Elijah Muhammed’i korkuturken Malcolm, Elijah
Muhammed’in özel hayatını sorgulamaya girişti. İki eski sekreterinin,
çocuklarının babası olduğu iddiasıyla Elijah aleyhine nafaka davası açması onu
Malcolm’un gözünden iyice düşürdü.
Elijah’nın
Kennedy suikastı üzerine (Kasım 1963) Malcolm’a doksan gün süreyle konuşma
yasağı koyması gerginliği arttırdı.
Müslim Mosque
Bu
yasak, Malcolm X'in NOI'nin bir üyesi olduğunu inkârla aynı şeydir.
Malcolm
X sessiz kalmak yerine 1964'de hareketten ayrılır ve politik alanda çalışmaya
adanan İslami bir hareketi, "Müslim
Mosque"yi kurar. Mart 1964’te Elijah Muhammed ve Nation of Islam
hareketinden ayrılan Malcolm artık yerinin Elijah’nın yanı değil zenci
yerleşimler olduğuna karar verdi. Bu dönemde İslâm anlayışı değişmeye başladı,
beyaz adamın şeytan olduğu görüşünden vazgeçti. Müslüman ülkelerin
diplomatlarıyla görüşerek İslâmiyet hakkında bilgiler aldı. Biraz kafa dinlemek
ve tatil yapmak için eşiyle birlikte, o dönemlerde yeni yeni İslam cemaatine
katılan ve boksör olan Muhammed Ali'nin
evine gittiler.
Malik el-Şahbaz adını alışı
Ve
1964 yılında ilk kez hacca gider. Gittiği her yerde, 2 CIA ajanı peşindeydi.
Malcolm X, gerçek dönüm noktasını yaşadı. Malcolm X'in içindeki 'beyaz nefreti’
yerini hakiki Müslümanlığa bıraktı. Dönüş vakti geldi. Malcolm X, Mekke'den
arınmış, rahatlamış ve hakikatin nuruyla aydınlanmış bir halde, Malik El-Şahbaz
olarak döndü.
“Şahbaz”, Farsça’da “doğan” anlamına gelen,
mecazen “yiğit, yüksek görüşlü ve himmet sahibi” anlamına geliyordu.
Beyazların
artık şeytan olmadığını ilan ederek "gerçek kardeşliği" bulduğunu
duyurur. Güçlü bir siyahi özgürlüğe inanmaya devam etse de artık beyazlara
yönelik ırkçı eğilimler taşımaz. Beyazlar da onunla birlikte ibadet ediyor,
aynı Allah'a inanıyordu. Ona selam veriyor, onunla kucaklaşıyorlardı.
Malcolm, bu duruma o kadar şaşırmıştı ki,
eşine gönderdiği mektupta, hayretini şöyle dile getirmişti:
“Betty, Bu sözlerime belki şaşıracaksın. Ama
gözleri mavi, saçları sarı, tenleri bembeyaz olan Müslüman kardeşlerimle aynı
bardaktan su içtim, aynı kaptan yemek yedim. Biz, hepimiz kardeşiz. Rengimiz ya
da ırkımız ne olursa olsun, hepimiz insanız ve Aynı Allah’a inanıyoruz.”
Döner
dönmez yaptığı o meşhur basın açıklamasında örgütten ayrıldığını ilan etti:
“Bugün
ben kendi adıma konuşuyorum. Önceden, Elijah Muhammed’in öğretilerini
anlatıyordum, onun adına konuşuyordum. Ama şimdi, kendi düşüncelerimi, kendi
analizlerimi anlatıyorum…”.
Afro-Amerikan
Birliği Organizasyonu’nu
(OAAU) kurdu. Bu organizasyon bağımsız Afrika devletlerinden oluşan Afrika
Birliği Organizasyonundan (OAU) esinlenilmiştir.
Malcolm
X yaşam hikâyesini yazması için yazar Alex
Haley'le beraber çalışır. Bu kitap taslağında (daha sonra The Autobiography of Malcolm X (1965)
adıyla basılacaktır) kitabın basıldığını görecek kadar yaşamayacağı ön
görüsünde bulunur. Bu ön görü doğru çıkacaktır.
Malcolm’un şehid
edilişi
Malcolm
X’in zenci İslam toplumunda etkileri arttıkça ona karşı düşmanlık çoğaldı. Malcolm
ve ailesi için zor günler başladı. Çocukluğunda olduğu gibi, evleri yakıldı.
Tehditlerin ardı arkası kesilmedi. Ölümle kendisinin burun buruna olduğunu
hissediyordu. Hem CIA, hem Elijah'ın örgütü telefonlarını dinliyor, peşinden
ayrılmıyordu.
15
Şubat 1965'te East Elmhurst, New York'taki evi bombalanır; ancak ailesi fiziki
bir yara almadan kaçar. Malcolm X nadiren korumalarla yolculuk etmiştir.
Ancak
bu bombalamadan 6 gün sonra, 21 Şubat 1965 tarihinde ,New York’ta kürsüye çıkmış,
Allah’ın selamıyla konuşmaya başlamıştı ki bir anda salon karıştı. 6 silahlı
kişi Malcolm X'in konuşma yaptığı kürsüye yaklaşarak yakın mesafeden 15 el ateş
ettiler.
Malcolm'ü
hedef alan silahtan çıkan kurşun sesleri, semaya kadar yükseldi. Karısı ve
kızlarının gözleri önünde şehadete kavuştu. New York Presbyterian Hastanesine
ulaştığında, hayatını kaybettiği duyurulur.
Harlem'deki
cenazesine 1500 kişi katılır. Aynı yıl karısı Betty ikiz kızlarını doğurur.
Mart 1966'da katilleri Talmadge Hayer, Norman 3X Butter ve Thomas 15X Johnson
taammüden cinayetten suçlu bulunurlar. Üç kişi de NOI üyesidirler.
Hala
adından söz ettiren Malcolm X'in hayatı, yönetmenliğini Spike Lee'nin yaptığı ve kendisini Denzel Washington'un canlandırdığı 1992 yapımı bir sinema filmine
konu olmuştur.
Bazı Kitapları (İngilizce):
The
Ballot or the Bullet (1964), The autobiography of Malcolm X (Editör: Alex Haley
1965; Uyarlamalar: Malcolm X, 1992; Ödüller: Anisfield-Wolf Book Award for
Nonfiction), Malcolm X Konuşuyor (Editör: George Breitman, 1965), The End of White
World Supremacy: Four Speeches (1971), February 1965: The Final Speeches, Malcolm
X Talks to Young People, Malcolm X on Afro-American History, Malcolm X: The
Last Speeches, The Diary of Malcolm X (Editör: Herb Boyd, 2013).
Türkçe Çevrilen Bazı
Kitapları:
Köklerimiz
/ Afro-Amerikalılar'ın Tarihi (2017, Beyan Yayınları), Amerika'ya Meydan
Okurken (Çevirmen- Derleyen Buğra Özler, 2018, Pınar Yayınları), Son Söyleşi
(2018, Teklif Yayınları), Biraz Aksiyon Rahat Durmayacağız (Çevirmen: Buğra
Özler, 2018, Pınar Yayınları),
Hakkında Yazılmış
Bazı Türkçe Kitaplar:
Sevgi
Başman / Malcolm X - Hacı Malik El-Şahbaz / Örnek İnsanlar Dizisi 1 (2013),
Malcolm X’in
Ünlü Sözleri:
1.
Irkçılık
ideolojik bir düşünce değil, aksine psikolojik bir hastalıktır.
2.
Benim
dinim benim kişisel konumdur. O benim kişisel hayatımı, kişisel ahlakımı
yönetir. Ve benim dinsel felsefem, benimle inandığım Tanrı arasındadır; aynen
diğerlerinin dinsel felsefesinin onlar ve Tanrı arasında olduğu gibi. Ve bu en
iyi olan yoldur.
3.
Beyaz
adam savaştı, biz öldük.
4.
Eğer
uğrunda ölmeye hazır değilseniz, "özgürlük" kelimesini lûgatınızdan
çıkarın.
5.
Eğer,
dikkatli olmazsanız, gazeteler, mazlumlardan nefret etmenizi, zalimleri ise çok
sevmenizi sağlar.
6.
İster
mermi kullansın, ister oy pusulası, insan iyi nişan almalı. Kuklayı değil,
kuklacıyı vurmalı.
7.
İnsanlar
bir adamın bütün hayatının bir tek kitapla değişebileceğinin farkında değiller.
8.
Kimse
sana özgürlüğünü vermez. Kimse sana eşitliği, adaleti ve başka hiçbir şeyi
vermez. Eğer gerçekten adamsan, bunları kendin alırsın!
9.
Bir
insanın düşünmeye ihtiyacı varsa, gidebileceği en iyi yer, bana sorulursa,
üniversiteden sonra, hapishanedir.
10.
Barışçıl
olun, kibar olun, kurallara itaat edin, herkese saygılı olun; fakat biri size
dokunacak olursa onu mezara gönderin.
11.
Bütün
uyuyanları uyandırmaya bir tek uyanık yeter.
12.
Eğitimli
değilim, herhangi bir alanda da uzmanlığım yok... Ama samimiyim ve benim
samimiyetim benim kimliğimdir.
13.
Özgürlüğü
elde etmenin tek yolu dünyadaki diğer tüm ezilmiş halkları tanımaktan geçer:
Brezilya, Venezuella, Haiti, Küba ve evet Küba halkının kan kardeşleriyiz
bizler.
14.
İyi
siyah veya iyi beyaz olmak gibi bir durum yoktur. İyi veya kötü insanlar
vardır.
15.
Bana
bir kapitalist gösterin, ben de size bir kan emici göstereyim.
16.
Gerçekle
yüzyüze gelemeyecek kadar vatanseverlikle kör olmamalısınız. Yanlış yanlıştır,
kimin söylediği önemli değil.
17.
Zaman
şehitlik zamanıdır, ve ben bir şehit olacaksam, bu kardeşlik uğruna olacaktır.
Bu ülkeyi kurtaracak tek şey budur.
18.
Müslümanlara
göre; fazla dünyeviyim; diğerlerine göre; fazla dindarım... Militanlara göre,
fazla ılımlıyım; ılımlılara göre, fazla militanım.
19.
Demokrasi
ikiyüzlülüktür;
20.
Eğer
sen, sana ait bir şeyi elde etmek için onun peşinden koşuyorsan, seni
engelleyen herkes, kim olursa olsun suçludur.
KAYNAKÇA:
Erdoğan'ın Talimatıyla "Malcolm X"in İsmi ABD Büyükelçiliği'nin
Bulunduğu Caddeye Verilecek (haberler.com,
10.10.2018), Malcom X kimdir? (sabah.com.tr, 11.10.2018), Malcom X kimdir? (hurriyet.com.tr,
11.10.2018), Malcolm X kimdir? Gerçek adı ne? (haberler.com, 11.10.2018), Malcom
X kimdir? (islamveihsan.com, 11.10.2018), Malcom X kimdir? (timeturk.com,
11.10.2018), Malcom X kimdir? (yeniakit.com.tr, 11.10.2018), Malcom X kimdir? (internethaber.com,
11.10.2018), Acı, gaflet, mücadele, hakikat ve şehadet... Malcolm X'in hayatı (yenisafak.com.tr,
11.10.2018), Malcolm X'in hayatı (internet kitapçıları, 11.10.2018).