Mimar, işadamı, devlet adamı, vezir (D. 1806,
İstanbul - Ö. 1887, İstanbul). Altunvarakçılar kâhyası Altuncu Hacı Ali
Efendi’nin oğlu. “Altunîzade” lakabı bu yüzdendir.
İstanbul Fatih’in Haydar semtinde dünyaya geldi. Fatih Kurşunlu Medresesi’ni
bitirdi (1827). Babasının yanında altın varakçılığı öğrendi, esnaf ustası oldu (1829). Gençliğinde
nakkaşlık, mimarlık öğrenmiş, bina işleri ile ticarette bulunarak zengin olmuştu. Babasının
ölümü üzerine ayrıca büyük bir servetin mirasçısı olarak ticaretle uğraşmaya
devam etti.. Bu arada, Enderun’u mimar olarak bitirdi (1831). Mimar ağa unvanıyla Mektebi Sultani’nin ve Dolmabahçe
saraylarının yapımını gözetmekle görevlendirildi, bina eminliğine yükseltildi. Aynı zamanda Mimar Ağası idi.
Dolmabahçe sarayının yapılmasında İsmail Zühtü Efendi Bina Emini idi. Bu sarayı Serkiz ve Karabet kalfalarla
birlikte meydana getirdiler. Daha
sonra Zeytinburnu fişek fabrikası ile Paşabahçe’deki şişe, mum ve kâğıt
fabrikalarını yapmış, bu işlere mükâfat olarak kendisine Ulâ Sanîsi rütbesi ile Dâr-ı Şûra-yı Askeri üyeliğine
seçildi (1859).
Abdülaziz tahta çıkınca (1861), tüm görevlerinden ayrılarak yeniden
ticarete döndü. Bu sırada
Tophanelioğlundaki Altunîzade Camisi’ni yaptırdı. Serasker Namık Paşa’nın
ısrarına dayanamayarak Harbiye Nezareti
binasının (bugün İstanbul Üniversitesi) yapımını yönetmeyi kabul etti. 1877 -1878 Türk-Rus Savaşı’nda 3 tabur askerin tüm donanımını kendi parasıyla sağlayıp cepheye göndermesi ve “93 göçmenleri” adıyla anılan Rumelililer’e, Şehzadebaşı’ndaki 30 odalı konağını ayırması, onun vezir rütbesiyle Âyan meclis üyeliğine (1878), ardından da Muhacirin komisyonu başkanlığına (1880) getirilmesine yol açtı. Bu arada, İstanbul’un çeşitli
semtlerinde birçok cami, okul ve Kaşgar’da bir kitaplık yaptırdı. Kendisine
bir kaç defa teklif edilen Sadrazamlığı kabul etmemiştir. Hocapaşa yangınından sonra 35 tane cami tamir ettirmişti. Çamlıca’da kendi adını taşıyan Altunîzade Mahallesinde bulunan Altunîzade
Camisi mezarlığında gömülüdür.
KAYNAK: İbrahim Alâeddin Gövsa / Türk
Meşhurları (1946), Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (11. cilt,
1986).