Yusuf Hikmet Bayur

Diplomat, Tarihçi, Siyasetçi

Doğum
Ölüm
06 Mart, 1980

Tarihçi, diplomat, siyaset adamı (D. 1891, İstanbul - Ö. 6 Mart 1980, İstanbul). Babası Haşmet Bey, annesi de Memduha Hanım’dır. Ayrıca, son Osmanlı sadrazamlarından (başbakan) Kıbrıslı Kamil Paşa’nın torunudur. Küçük yaşta babasını kaybedince dedesi Kamil Paşa’nın yanında büyüdü. Nitekim siyasi bir kişiliğinin oluşmasında dedesinin etkisi büyük olmuştur. İlk ve orta eğitimini İstanbul’da tamamlayarak, yükseköğrenimini Paris’te yaptı. Gençlik yıllarında geçirdiği göz ve kulak ameliyatlarından sonra ağır işitir olmuştu. Türkiye’ye döndükten sonra Galatasaray Lisesi’nde bir süre öğretmenlik (1914-20) yaptı ve Millî Mücadele’nin başlarında Anadolu’ya geçti.   

Milli Mücadele’ye katılmak üzere Ankara’ya ve oradan da Manisa’ya gitti. Salihli cephesinde Kuvay-ı Milliye’ye katılarak Yunanlılara karşı çarpıştı. Ekim 1920’lerinbaşlarında Dışişleri Bakanlığı Siyasal İşler Genel Müdürü olarak görev yaptı. Bu görevi sırasında yaptığı başarılı çalışmalar, onun Lozan Konferansı’na danışman olarak katılmasını sağladı. 1923’te Londra Elçiliği Müsteşarlığı ve 1925’te Belgrad Elçiliği görevlerinde bulundu. 1927’de Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği görevine getirildi. Cumhurbaşkanlığındaki görevinden sonra 1928’de Afganistan Büyükelçiliği görevine atandı. Bu sıralarda Türk Tarih Kurumu üyesi olarak bilimsel çalışmalarına da başladı. İlk çalışması, Anadolu’daki ilk memuriyet günlerinde imzasız yayımladığı ve Sevr Antlaşması’nı protesto eden “Türk Muahede-i Sulhiyyesi ve Mahiyyet-i Hakikiyyesi” adlı kitabıdır.

Türk devrim tarihi konusundaki çalışmalarıyla tanınmıştı. Aynı zamanda Cumhuriyet döneminin önemli siyasetçilerinden olan Bayur, bilimsel dürüstlüğüyle de bilinmektedir. Özellikle “Türk İnkılâbı Tarihi” adlı büyük eseriyle gelecek kuşaklara Türk ulusunun nerelerden geçerek yeni Türk devletini kurduğunu aktarmaktadır. Ancak Bayur, üç cilt ve on kitaptan oluşan bu önemli eserini tamamlayamadan öldü. Bundan başka birçok eser daha kaleme alan Bayur, döneminin siyasi gazetelerinde yazılar yazmış ve Türk Tarih Kurumu’nun resmi yayını olan “Belleten” dergisinde onlarca makale yayımlamıştı.

Mustafa Kemal Paşa 1927’de “Nutuk” hazırlıklarına başlarken, yardımcıları arasında Yusuf Hikmet Bey’inde bulunmasını istemişti. 1932’de ikinci kez Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği’nde görev yapan Hikmet Bayur, 1933 yılında Manisa Milletvekili olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’ne girdi. 1933-34 yıllarında Milli Eğitim Bakanı olarak görev yaptı. Yine aynı yıllar arasında Türk Dil Kurumu Başkanlığı’nı yürüttü. Onun bakanlığı sırasında üniversite reformu yapılarak, üniversitelerde İnkılâp Tarihi derslerinin zorunlu olarak okutulması kabul edildi. Hatta ilk İnkılâp Tarihi dersini de 4 Mart 1934’te İstanbul Üniversitesi’nde kendisi verdi. Ayrıca A.Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nde Hint tarihi dersleri okutmuş olan Bayur, Hint tarihi alanında uzmanlaşarak Hint Tarihi Ordinaryüs Profesörü oldu.   

1938’deAtatürk’ün ölümü üzerine, yeni Cumhurbaşkanı adayını belirlemek için toplanan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Meclis Grubu’nda, İsmet Paşa’ya oy vermeyen tek milletvekili Hikmet Bayur’du. 1946’da CHP’den ayrıldı ve1948 yılında Millet Partisi (MP)’nin kurucuları arasında yer aldı ve partinin genel başkanı oldu. Bu dönemlerde TBMM’de İsmet İnönü’ye karşı oldukça sert bir muhalefete girişti. Bunun yanı sıra MP’nin yayın organı olan “Kudret” gazetesinin başyazarlığını yaptı. 1952 yılında partisinden ayrıl ve bir süre sonra da Demokrat Parti (DP) listesinden bağımsız aday olarak yenden meclise girdi. Ancak DP’nin din eğitimine vermek istediği önemi benimsememiş ve din derslerinin ortaokullarda okutulmasına karşı çıkmıştı. Bu düşüncesini, din eğitiminin modern Türkiye’nin geleceği için tehlikeli olabileceğine dayandırmaktaydı. Ayrıca ibadet dilinin de Türkçe olması gerektiğini savunuyordu.

Bayur, 27Mayıs 1960 askerî darbesi sırasında tutuklanan DP’lilerle birlikte Yassıada’da yargılandı ve mahkûm oldu. 1963 yılında çıkarılan afla serbest kaldı ve aktif siyasetten tamamen çekildi. Ancak, o süreçte giderek yayılmaya başlayan sol düşünce ve hareketlerin karşısında sert bir tavır takınmış, bu fikirlerin yandaş bulmaması için gazete ve dergilerde yazılar yazmıştı. Ayrıca “Adalet”, “Son Havadis”, “Akın” ve “Akşam” gibi o dönemin günlük gazetelerinde de yazıyordu. Türk Tarih Kurumu’nun çıkardığı “Belleten” dergisinde bilimsel makalelerini yayımlayan Hikmet Bayur, Türk Tarih Kurumu kongrelerine de bildirileriyle katılmıştı.  Hikmet Bayur, 1979 kış aylarında şiddetlenen rahatsızlığından kurtarılamayarak 6 Mart 1980’de yaşamını yitirdi. İstanbul’da Edirnekapı Mezarlığı’nda toprağa verildi.

BAŞLICA ESERLERİ:

Türkiye Devleti’nin Dış Siyasası (1934), Türk İnkılâp Tarihi (3 cilt, 1940-67), Hindistan Tarihi (3 cilt, 1946-50), Atatürk: Hayatı ve Eseri (1963), XX. Yüzyılda Türklüğün Tarihi ve Acun Siyasası Üzerine Etkileri (1974).  

KAYNAKÇA: Mehmet Zeki / Türkiye Teracimi Ahval Ansiklopedisi (c. II, 1929), Afşin Oktay - Kemal Bağlum / Biyografiler Ansiklopedisi (1959), Hilmi Kâmil Bayur / Kaybettiğimiz Değerli Bilim Adamı Hikmet Bayur (Tarih ve Edebiyat Mecmuası, 1981), M. Orhan Bayrak / 1920 -1984 - Türkiye’yi Kimler Yönetti (1984), Ord. Prof. Yusuf Hikmet Bayur’a Armağan (1985), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) - Ünlü Fikir ve Kültür Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 3, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013), Mahmut H. Şakiroğlu / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 5, 1992).

 

 

 

 

 

 

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör