İbrahim Edhem Paşa (Sakızlı)

Maden Mühendisi, Bakan, Osmanlı Sadrazamı, Osmanlı Valisi, Bilgin, Diplomat, Devlet Adamı, Siyasetçi

Ölüm
Eğitim
Maden Mektebi

Maden mühendisi; ilim, siyaset ve devlet adamı; diplomat, vali, nazır, sadrazam (D. 1818, Sakız ? – Ö. 1893, İstanbul). Sultan II. Abdülhamid döneminin ikinci yılında Sadrazamlık etmiş devlet ve ilim adamlarımızdandır. Meşhur Koca Hüsrev Paşa tarafından yetiştirilen yeteneklilerdendir.  Oğlu Edhem Bey’in yazdığına göre küçük yaşlarda Karadeniz’in Anadolu kıyılarında bir yerden getirilmiş başka rivayetlere göre de Sakızda doğmuştur. Kendi çocuğu olmayan Hüsrev Paşa, konağında yetiştirip okuttuğu, 1827 veya 1830 tarihine doğru tahsil için Fransa’ya gönderdiği dört çocuktan biri Edhem’dir. O zaman Kapdan-ı Derya olan Hüsrev Paşa, çocukları Aynalıkavak’ta İkinci Mahmud’a takdim etmiş ve bir yelkenli ile Marsilya’ya göndermişti. Bu tarihte on iki yaşlarında kadar bulunan Edhem, önce Institution Barbet’de okumuş, sonra Maden Mektebi’ne girerek 1839 da diploma almış ve Avrupa maden bölgelerinde uzun bir tetkik seyahatinden sonra Abdülmecid’in tahta geçmesinden iki ay sonra İstanbul’a dönmüştü.

Onu Miralay rütbesi ile Dar-ı Şûray-ı Askerîye, aynı yıl içinde Boğazdaki Sarıyer bakır madenine, sonra Gümüşhacıköy maden müdürlüğüne ve 1845’te Keban ve Ergani madenleri başmühendisliğine tayin ettiler. İki yıl sonra saray hizmetine tayin edildi. 1849’da Liva, 1851’de Ferik oldu ve bu sırada Sultan Abdülmecid’e Fransızca ve sair ilimler okuttu.

Bölgedeki sorunları incelemek üzere Sırbistan'a, sa­vaşla ilgili nişanlan dağıtmak üzere de Kı­rım'a gönderildi (1853). Hariciye nazırlığı (1856), ticaret nazırlığı (1858-1861) yaptı. Meclisi vâlâyı ahkâmı adliye üyeliğine, ikin­ci kez ticaret nazırlığına (1863) getirildi. Çeşitli kentlerde valilik, Şûrayı Devlet'te üyelik (1868) ve adliye nazırlığı (1870) yap­tı. Berlin elçiliğine atandı (1876). İstanbul Konferansı'nda delege olarak bulundu. Şûrayı devlet başkanlığına atandı. Mithat Paşa'nın yerine sadrazamlığa getirildi (1877). İlk Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı onun döneminde açıldı. 1878'de görev­den alındı. Viyana elçiliğine (1879), Dahi­liye nazırlığına (1883) atandı.

İlk Osmanlı Mebusan Meclisi yeni açılmış ve Rus harbi kaybedilmiş olduğu için Edhem Paşa o büyük güçlükler içinde çekilmeğe mecbur kaldı. Sonraları Viyana Elçiliği ile Dahiliye Nazırlığına da tayin edilmişti. İkinci Abdülhamid, babasına ders veren ve kendisine çok bağlı olan Edhem Paşa’yı daima himaye ederdi.

Edhem Paşa, siyasî hayatta mühim bir rol oynamamışsa da daima dürüst ve namuslu kalmıştı. İdare hayatındaki ilmî hizmetleri daha faydalı olmuştur. Abdülmecit zamanında açılan Encümen-i Daniş’e o da âza seçilmiş ve ilk açılan Darülfünun’un tabiiyat dersleri için mühim koleksiyonlar hediye etmiş ve Mecmua-i Fünun’a makaleler yazmıştı. Memlekette kullanılan Ölçüler için aşarî usulünün kabulünü ilk defa o ileri sürmüş ve buna benzer epeyce teşebbüslerde öncülük etti. Jeolojinin bi­lim dalı olarak yerleşmesine katkıda bu­lundu. Metrik sistemin benimsenmesi için çalıştı. Türkiye'de 'jeoloji' terimini ilk kul­lanan bilim adamıdır.

Edhem Paşa’nın Hamdi, Galip, Mustafa ve Halil isimlerinde dört oğlu oldu. Bunlardan Galip Bey meskûkât ilmi sahasında, Hamdi ve Halil Edhem Beyler de müzecilik ve güzel sanatlar sahalarında memleketin mühim simaları olarak yetiştiler.

KAYNAK: İbrahim Alâeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Türkiye Ansiklopedisi 2 (1974), Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (8. cilt 1986),  paylasimmerkezi.com (erişim: 10.01.2016).

FOTO GALERİ

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör