Devlet adamı,
hukukçu, öğretim üyesi (D.1912, Kandıra / Kocaeli - Ö. 19 Temmuz 1980, İstanbul). Tam adı İsmail
Nihat Erim’dir. Galatasaray Lisesi ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi
mezunudur. Doktorasını Paris Hukuk Fakültesi’nde yaptı. 1939’da Ankara
Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kamu hukuku doçenti olarak atandı; 1941’de profesörlüğe
yükseltildi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ndeki kamu hukuku derslerine
ek olarak Siyasal Bilgiler Okulu’nda devletler hukuku dersleri verdi. 1945-50 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) listesinden milletvekili
seçilerek TBMM’ye girdi. Hasan Saka’nın kurduğu ikinci hükümette
Bayındırlık Bakanlığı, Şemsettin Günaltay Hükümeti’nde Başbakan Yardımcılığı
görevlerinde bulundu.
Nihat Erim, 1950 yılında CHP muhalefete düştükten sonra, Ulus
gazetesinin siyasî müdürü ve başyazarı oldu. Bu arada üniversitedeki görevine
döndüyse de kısa bir süre sonra istifa etti (1953). Ulus gazetesinin kapanmasından sonra Yeni Ulus ve Halkçı gazetelerini
çıkardı (1953). Kıbrıs ile ilgili Londra görüşmelerine katıldı (1956). Başbakan
Adnan Menderes’in isteği üzerine Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nın
hazırlanışında görev aldı. Aynı yıl Avrupa İnsan Hakları Komisyonu’nun Türkiye
üyeliğine seçildi; bu üyeliği 1962’ye kadar devam etti. Zürich ve Londra
antlaşmalarından sonra Kıbrıs anayasasının hazırlanmasında Türk heyetine başkanlık
etti (1959).
Erim, 1961’de CHP milletvekili olarak yeniden TBMM’ye döndü ve Cumhuriyet Halk Partisi Grup
Başkan Vekili oldu. Merkezi Lahey’de bulunan Devletler Hukuku Enstitüsü’ne üye
seçildi (1963). 1964 Seçimlerinde yeniden seçilerek, yeniden CHP Grup Başkan
Vekilliğine getirildi. Birleşmiş Milletler’deki Kıbrıs görüşmelerinde Türkiye
heyetine danışmanlık yaptı. 1961-70 yılları arasında Avrupa Konseyi’nde
Türkiye Parlamentosu’nu temsil etti ve başkan yardımcılığı yaptı (1969).
CHP içinde Bülent Ecevit’in
başlattığı Ortanın Solu hareketine
katıldı, daha sonra CHP’den ayrılarak Cumhuriyetçi Güven Partisi’ni kuran Prof.
Dr. Turhan Feyzioğlu’yla birlikte eski partisine muhalefet etti. 12 Mart 1971
askeri muhtırasının ardından, Başbakanlıktan çekilen Süleyman Demirel’in yerine
ve partisinden ayrılması koşuluyla hükümeti kurmakla görevlendirildi. Böylece Adalet Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi ve Milli
Güven Partisi’nin desteğini alan partilerüstü
I. Erim Hükümeti 26 Mart 1971’de kuruldu. Bu
arada hükümette yer almaları için
Dünya Bankası’nda çalışan eski plancılardan Atilla Karaosmanoğlu ile NATO Genel Sekreteri’nin birinci yardımcısı olan Osman Olcay yurda çağırıldı. Bu
hükümetin üzerinde en çok konuşulan
üyesi olan genç Karaosmanoğlu, yurda
gelir gelmez Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak kabinedeki yerini aldı. Hükümette en önemli
görevlerden birini, yani ekonomiyi
düzeltme işini üstlenmişti.
İşbaşına gelmiş
olan
“teknokratlar hükümeti” “Ya reform
yaparız ya gideriz” diyerek büyük
iddialarla yola çıktı. Hükümet güvenoyu aldıysa ilk günden itibaren özellikle
parlamento içinden küçümsenemeyecek bir dirençle karşılaştı. Bu dirence fazla dayanamayan Nihat Erim 26
Ekim 1971’de istifasını sundu. Cumhurbaşkanı
Cevdet Sunay istifayı kabul etmedi, hükümet ikna edildi ve yola devam kararı
alındı. Erim başkanlığındaki teknokratlar
hükümeti 3 Aralık 1971’e kadar yönetimde
kaldı. Aralarında Türkân Akyol, Atilla Karaosmanoğlu, Mehmet Özgüneş,
Selahattin Babüroğlu, Osman Olcay’ın da yer
aldığı 11 bakanın istifa gerekçesini Atilla Sav şöyle açıkladı: “Yurdumuzun muhtaç olduğu kalkınma hamlesini
ve reformları Atatürkçü bir görüşle
gerçekleştirmek amacıyla kurulan hükümette görev almıştık. Bu amaçları
gerçekleştirme olanağı kalmadığı inancıyla görevlerimizden çekiliyoruz.”
Bu istifalar üzerine Nihat Erim
Hükümeti aynı gün istifa etmek zorunda kaldı. I. Erim hükümeti görevden ayrıldığında
enflasyon hızla yükseliyordu. İşbaşına geldiklerinde yüzde 11’lerde bulunan
enflasyon oranı dokuz ay içinde yüzde 23’elere çıkmıştı. Ardından II. Erim Hükümeti kuruldu ve iktidarda altı ay kaldı. Erim yeniden istifa ettiğinde ülkenin ekonomik
durumu yine hiç iyi değildi. Kurulan üçüncü teknokratlar hükümetinin Başbakanı
Ferit Melen’in hükümeti de pek bir başarı
gösteremedi. Nihat Erim hükümetleri de dahil, 1970’1i yıllara damgasını vuran
bütün bu hükümetler başarısız
oldular.
Nihat
Erim; Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan’ın idam edilmesine kadar
varacak ve Balyoz Harekâtı
olarak bilinen uygulamaları başlatması nedeniyle “Balyoz” lakabıyla anılır oldu. “Gerekirse demokrasilerin üstüne şal örtmeli” sözü nedeniyle de Aziz
Nesin tarafından kendisine “Şalcı Nihat” denilmişti.
Prof.
Erim, başka eserlerinin yanında Kıbrıs’la ilgili anı ve gözlemlerini “Bildiğim
ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs” adıyla 1975’te kitap olarak yayımladı.
19 Temmuz 1980’de İstanbul Dragos’taki evinin yakınında Mahir Çayan ve
arkadaşlarının intikamının alınması adına Dev-Sol militanları tarafından
suikaste uğrayarak öldürüldü ve Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi.
ESERLERİ:
HAKKINDA:
Afşin Oktay - Kemal Bağlum / Biyografiler Ansiklopedisi (1959), Mücellidoğlu
Ali Çankaya / Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (c. II, 1968), Meydan-Larousse
Büyük Lügat ve Ansiklopedisi (4.cilt, s.319, İstanbul 1981), Ersin Kalkan / Teknokrat Politikacı
Çelmesi (29 Temmuz 2001), Sema Dülger / Dünden Bugüne Devletin
Zirvesindekiler (İstanbul 2007).