Akdes Nimet Kurat

Tarihçi

Doğum
Ölüm
08 Eylül, 1971
Eğitim
İstanbul Darülfünunu (Üniversitesi) Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü

Tarihçi (D. 1903, Berkete Köyü / Tataristan - Ö. 8 Eylül 1971, İstanbul). Uluslararası ilişkiler tarihi ve özellikle de Türk-Rus siyasî ilişkileri tarihi alanında yaptığı çalışmalarıyla tanınır. Babası Tahir Şahmurat, annesi Şakire İrfan Hanım’dır. Lise öğrenimini Rusya’da  Bügülme Jsesi’nde 1920’de tamamladıktan sonra, yüksek öğrenimini Al­manya’da  yapmak amacıyla 1922’de Rusya'dan ayrılarak, 1924’te İstanbul’a gelerek Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına geçmişti. Akdes Nimet, aynı yıl İstanbul Darülfünunu (Üniversitesi) Edebiyat Fakültesi’nde felsefe ve tarih öğrenimi görmeye başladı. Ağustos 1925’te M. Fuat Köprülü tara­fından Türkiyat Enstitüsü’ne asistan olarak alındı. Burada enstitünün kütüphanesini düzenlemek, Rusça, Lehçe ve Türk lehçelerindeki Türkoloji ile ilgili ya­zıları izleyerek bunların çevirilerini yapmakla görevlendirildi. 1928’de tarih bölümünü bitirdi ve Konya Erkek Muallim Mektebi’nde kısa bir süre tarih öğretmeni olarak çalışmaya başladı.

Akdes Nimet, 1929’da Almanya’ya gönderilerek Breslau ve Hamburg üniversitelerinde, Doğu Avrupa ve Bizans tarihi ile felsefe ve ekonomi öğrenimi gördü. 1933 yılında doktorasını da bitirerek İstanbul’a döndü. Aynı yıl yapılan üniversite reformuyla yeniden düzenlenen İstanbul Üniversitesi’nde orta za­manlar tarihi doçent adaylığına getirildi, ancak burada uzun süre çalışmadı. Uppsala Üniversitesi’nde ders sermek ve ardından Stockholm Devlet Arşivi’nde araştırmalarda bulunmak üze­re İsveç’e gitti (1937). Orada kaldığı bir yıl boyunca bu arşivdeki Türkçe belgeleri ve hazırlamakta olduğu “Prut Seferi ve Barışı” adlı büyük eseri için gerekli mal­zemeleri açığa çıkardı. Yine aynı amaçla Berlin, Viyana, Lahey ve Londra gibi mer­kezlerin arşiv ve kütüphanelerinde çalış­malar yürüttü. Çeşitli konularda araştırmalar yaparak 1938’de Türkiye’ye döndü. Yurda dönünce bir süre Denizli Li­sesi ve Ankara Gazi Terbiye Enstitüsü (1939) gibi kurum­larda tarih öğretmenliği yaptı.

Kurat, 1941’de ise Ankara Üniversitesi DTCF’de yeni açılan Rus Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne doçent olarak atandı. 1944’te Orta Çağ Tarihi Kürsüsü’ne geçerek profesörlüğe yükseldi. 1946-47 yıllarında İngiltere’de bulundu, 1953-55 yıllarında DTCF’nin dekanlığını yaptı. 1961-62 yıllarında da Amerika Birleşik Devletleri’nde bulunarak araştırmalarını sürdürdü. 28 Ağustos 1971’de Ankara’dan İstanbul’a giderken, içinde bulunduğu otobüsün geçirdiği kaza so­nucunda ağır yaralandı ve on gün sonra vefat etti (8 Eylül 1971).

Akdes Nimet Kurat, Türk lehçelerinden başka Rus, Leh, Alman, Fransız, İngiliz ve İsveç dillerine vakıftı. Sağlam metodu, meslek disiplini ve üstün gayretinin yanında bu donanımı kendisine, kaleme aldığı eserleri için kaynak ve belgelere ulaşma ve onları kullanma olanağını öteki mes­lektaşlarından çok daha fazla vermiştir. Bu nedenle Türk Tarih Kurumu’nun Osmanlı tarihi yazımını İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya vermesini ve Enver Ziya Karal tarafından yazılan bölümünü eleştirmiş, ancak kendisi de bu yüzden çeşitli tarizlere uğramıştır. Bununla birlikte, si­yasî görüş farklılıklarının bu gibi çekiş­melerde payı olduğu anlaşılmaktadır.

Kurat, Rus yönetiminde kalan Türk top­raklarından gelen bir bilim adamı olarak, Rus ve Türk tarihlerine özel ilgi duymuş, bu arada Türkiye’deki siyasal gelişmeleri ve ideolojik seyri de yakından izlemiş, bu anlamda güncel polemiklere katılmak­tan kaçınmamıştır. Ancak bunların bilimsel çalışmalarını yönlendirmesine izin verme­miş, çeşitli dergi ve gazetelerde kimi zaman takma adlarla yayımladığı bu tür yazılarını meslekî kimliğinin dışında tutmaya çalışmış­tır. Makaleleri Ülkü, Yeni Türk, Çığır, Fikirler gibi dergilerde yayımlanmıştır. Kurat, arşiv belgeleri üzerinde özel ola­rak durmuş, 1937’de İsveç’te bulunduğu kısa zamandaki araştırmalarının bir so­nucu olarak İsveç Devlet Arşivi’nden se­çilmiş olan Türkçe belgelerin bir bölümünü Kari Wilhelm Zettersteen ile birlikte ya­yımlamıştır (Türkische CJrkunden, Uppsala-Leipzig 1938). Ayrıca İngiltere, Po­lonya ve genelde Avrupa arşivlerindeki belge ve kaynakların tanıtılması amacıyla çeşitli makaleler kale­me almıştır.

Değişik konularda pek çok eseri bulunan Kurat, çeşitli dergi ve gazete­lerdeki yazılarının dışında yirmi kitap ve yet­miş kadar bilimsel makale kaleme almıştır. Ağırlıklı olarak Rusya tarihi, Orta Asya’da Rus-Türk ilişkileri ve Rus-Osmanlı ilişkileri üzerinde durmuştur. Türk- Rus ilişkileri içinde önemli bir yeri olan İsveç Kralı XII. Karl’ın, Rus Çarı Büyük Petro ile savaşımı ve Karl’ın Osmanlı Devleti’ne sı­ğınmasıyla gelişen olaylar ve Prut Savaşı, Kurat’ın uzun yıllar süren bir çalışmasının mahsulü olan büyük eserine konu ol­muştur.

ESERLERİ:  

Peçenek Tarihi (1937), Kazan Hanlığını Kuran Uluğ Muhammed Hanın Yarlığı (1937), Topkapı Sarayı’ndaki Altınordu, Kırım ve Türkistan Hanlarına Ait Varlık ve Bitikler (1940), İsveç Kralı XII. Karlın Türkiye’de Kalışı ve Bu Sıralarda Osmanlı İmparatorluğu (1943), Başlangıcından 1917’ye Kadar Rusya Tarihi (1948), Türk İngiliz Münasebetlerinin Başlangıcı ve Gelişmesi  1553-1610 (1953), The Dispatches of  Sir Robert Sutton Ambassador in Constantinople 1710-1714 (1953), Prut Seferi ve BarışI (1953-55), Birinci Dünya Savaşı Sırasında Türkiye’de Bu­lunan Alman Generallerinin Raporları (1966), Türkiye ve İdil Boyu (1966), İdil Boyu ve Karadeniz’in Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri (1970), Türkiye ve Rusya - XVIII. Yüzyıl Sonundan Kur­tuluş Savaşına Kadar Türk Rus İlişkileri 1798-1919 (1970), IV-XVIII.Yüzyıllarda Türk Kavimleri ve Dev­letleri (1972).

KAYNAKÇA: Osman Türan / “Bir Alim ve İdealistin Kaybı - İhsan Ilgar / “Prof. Dr. Akdes Nimet Kurat’ın Arkasından” (Belleten, s. 48, 1971), Şerif Baştav / Kazan Türklerinden Prof. Akdes Nimet Kurat” (Türkiye Cumhuriyeti Dev­letinin Kuruluş ve Gelişmesine Hizmeti Ge­çen Türk Dünyası Aydınları Sempozyumu Bildirileri, Kay­seri 1996), Ertuğrul Yaman / Türkiye’deki Türk Dünyası (A. K. Bolaç – A. Esatoğlu ile, 1998), Mahmut H. Şakiroğlu / “Kurat, Akdes Nimet” (TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 26, s. 430-431, Ankara 2002), İhsan Işık / Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).

İLGİLİ BİYOGRAFİLER

Devamını Gör