Otuz Üçüncü Osmanlı Padişahı (D. 21 Eylül 1840, İstanbul – Ö. 29 Ağustos 1904, İstanbul). I. Abdülmecid ile Kadın Efendisi Şevketefzâ Vâlide Sultân’ın oğlu olarak Çırağan Sarayı’nda dünyaya geldi. 30 Mayıs 1876 tarihinde, saltanatı doksan üç gün sürecek olan Osmanlı tahtına çıktı. Sultan I. Abdülaziz’in tahttan indirilmesinde ve bilmeyerek de olsa öldürülmesinde payı vardır. V. Murad, alaturka terbiye kurallarıyla büyütülmüş ve Arapça ile Fransızcayı gençliğinde öğrenmişti. Üç aylık padişahlığından sonra Çırağan Sarayı’nda ikamete mecbur edildi. Orta boylu, açık tenli ve yumuşak bir karaktere sahipti.
Hayatı diğer Osmanlı padişahları gibi müstakim (doğru, düzenli) olmadığından, Sultan Abdülaziz ile çıktığı Avrupa gezisinde, Avrupalıların ilgisini çekmişti. Galler Prensi Edward’ın yakın dostluğunu kazanarak 1867’de mason oldu ve İstanbul’da masonluğun Murad Locasını kurdurttu. İngiltere, kendi siyasi amaçlarına uygun duruma getirdiği V. Murad’ın padişah olmasını, Mithad Paşa’nın da Sadrazam (başsakan) olmasını tüm olanaklarıyla desteklemişti. Talebe-i ulûm (üniversite öğrencileri) isyanında da, askerin siyâsete karışarak Dolmabahçe Sarayı’nı basmasında ve I. Abdülaziz’in öldürülmesinde dolaylı olarak etkisi olmuştu.
V. Murad tahta çıktıktan sonra, Yeni Osmanlılar Cemiyeti’nin emirleriyle hareket etti. Kendisini iktidara iyi hazırlamıştı; ancak Sadrazam Mehmed Rüşdü Paşa, Serasker Hüseyin Paşa ve Mithad Paşa onda umduklarını bulamamış ve halk arasında olup bitenler konuşulmaya başladığından, halkın desteğini kaybetmişlerdi. V. Murad’ın akıl sağlığı zaten karışıktı. Amcası Abdülaziz’in durumu ile ilgili ayrıntılı bilgileri öğrenince dengesini iyice kaybetti. 15 Haziran 1876 gecesi, Girit isyanını görüşmek üzere toplanan Bakanlar Kurulu toplantısını basan Sultan Abdülaziz’in kayınbiraderi ve hünkâr yaveri olan Binbaşı Çerkes Hasan, tabancasını çekerek Serasker Hüseyin Avni Paşa’yı, Hâriciye Nâzırı Râşid Paşa’yı ve bazı görevlileri öldürmüştü. Bunun üzerine olaydan etkilenen V. Murad’ın akıl sağlığı iyice bozuldu ve dengesiz hareketler yapmaya başladı. Uzmanlardan hastalığı ile ilgili bir rapor alındı ve buna dayanılarak verilen fetvâ ile 31 Ağustos 1876 tarihinde padişanlıktan alınmasına karar verildi. Daha sonra sağlığına kavuştu ise de, II. Abdülhamid’in hem iyi davranışlarıyla, hem de önlemler alması sonucunda devlete zarar verme olasılığı ortadan kaldırıldı.
V. Murad; güzel, sevimli, yumuşak karakterli ve zeki bir çocuk olarak büyümüştü. Babasının isteği ile Batı tarzında iyi bir eğitim almış, Türkçeyi çok iyi kullandığı gibi Arapça ve Fransızca da öğrenmişti. Güzel sanatlara karşı özel bir ilgisi vardı. Güzel resim yapar, iyi piyano çalardı. Hafif Batı müziği alanında güzel besteler yaptı. Tahttan indirildikten sonra şiir yazıp beste yaparak uzun süre yaşadı ve şeker hastalığından 29 Ağustos 1904 günü öldü.
KAYNAK: İbrahim Alâeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Cemil
Koçak / V. Murad (Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 5. cilt).
