Anadolu Selçuklu hükümdarı (D. 1116, Konya – Ö. 1156, Konya). Kılıç Arslan I’in küçük oğludur. Babasının Habur savaşında ölmesinden (1107) iki yıl sonra Selçuklu tahtına oturan ağabeyi Melikşah’ı hamisi Emir Gazi Danişmend’in yardımıyla devirerek Bizans’tan geri alınan Konya’da tahta çıktı (1116). Ancak, büyük bölümü elden çıkmış ve birliği parçalanmış olan ülkesinde Emir Gazi Danişmend’in koruması altına girmek zorunda kaldı. Daha sonra Danişmendliler arasında başlayan beylik kavgasından yararlanarak ele geçirdiği Ankara, Çankırı, Kastamonu ve Kayseri bölgelerinin başına oğlu Şehinşah’ı vali olarak atadı (1142). Elbistan’ı kendi topraklarına katıp büyük oğlu veliaht Kılıç Arslan’a buranın valiliğini verdi (1143). Malatya’yı aldı (1144).
Yitirdiği yerleri geri almak için harekete geçen Bizans imparatoru Manuel Komnenos’u Konya önlerinde yenip püskürttü (1146). Urfa kontluğunun ortadan kaldırılması üzerine başlayan ikinci haçlı seferi sırasında Alman İmparatoru Konrad II’ü Eskişehir (1147), Fransa kralı Louis VII’nin kuvvetlerini de Denizli (1148) yakınlarında bozguna uğrattı. Maraş ve yöresini topraklarına katarak Kilikya Hıristiyanlarının bağımsızlığına son verdi (1149). Kızını verdiği Melik Nizameddin Yağıbasan’ın kayınpederi olarak Danişmendlileri 34 yıl aradan sonra yeniden Anadolu Selçuklu devletine bağladı (1150).
Yaşlılığında ülkesini 3 oğlu arasında bölüştürdü (1155). Böylece 1116’dan 1142’ye kadar 26 yıl Danişmentlilere bağlı olarak hüküm sürmesine karşın, bunu izleyen 8 yılda Danişmentlileri kendi korumasına aldığı gibi, ülkesinin sınırlarını da büyük ölçüde genişletti. Haçlılarla Bizanslılara karşı kazandığı zaferlerle Anadolu Selçuklu devletinin ikinci kurucusu sayılmaktadır.
KAYNAK: Milliyet Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi (12. cilt, s. 8055, 1986).
