Selçuklu hanedanının
atası (D. 900 ? - Ö. Cend, 1007 ?). Selçuklu Devleti’ne adını
veren Selçuk Bey, Aral gölü ile Hazar denizi arasının egemeni olan Oğuz
Devleti’nin komutanlarından Dukak Subaşı’nın oğlu olup, Oğuzların Kınık boyuna mensuptur. Selçuk adı
“mücadeleci” anlamındaki “salçuğ” sözcüğünden gelmektedir. Selçuk Beyin babası
Dukak, cesareti, kuvveti, ileri görüşlülüğü ve devlet işlerindeki
başarılarından dolayı “Temür-Yalığ” (demir yaylı) lakabıyla anılırdı. Oğuz yabgusu (hükümdar), yanında büyüyen
Selçuk’u komutanlık vasıflarına sahip olduğunu görerek, subaşı olarak atadı. Kaynaklarda
yer alan bilgilere göre, Kıpçakların Oğuzları sıkıştırması, yer darlığı ve otlak
yetersizliği nedeniyle; 100 süvari, kalabalık maiyeti ve çok sayıda hayvan sürüsüyle
birlikte 961 yılında Oğuz yabgusunun kışlık merkezi Yenikent’ten Siriderya ırmağının
aşağı mecrasında bulunan Cend kentine gitti. Selçuk Bey, gayrimüslim
Türk ülkeleriyle İslâm ülkeleri arasındaki sınır bölgesinde yer alan Cend’de
birlikte yaşamak zorunda oldukları halkın dinini ve âdetlerini
benimsemedikleri takdirde sıkışıp kalmış küçük bir topluluk olarak kalacaklarını
yanındakilere anlattı ve Müslüman olmaya karar verdiğini söyledi. Daha sonra
Harzem’deki Zendek kentinin ve Buhara’nın yöneticilerine elçi göndererek,
kendilerine Kuran’ı ve İslâmiyet’i öğretecek kişiler gönderilmesini istedi. Onların
çeşitli hediyelerle birlikte yolladığı hocalar sayesinde İslâmiyet Selçuk Bey’e
bağlı Oğuzlar arasında hızla yayılmaya başladı. Selçuk Bey Müslüman
olduktan sonra Oğuz Yabgu Devleti ve gayrimüslim Türk boylarıyla ilişkisini
kesti, onlara karşı sürdürülen cihad harekâtına katıldı. Oğlu Mikail de böyle
bir sefer sırasında şehid düştü. Selçuk Bey’e bağlı Oğuzlar bu tarihten itibaren
Selâcika, Selcûkıyyân ve Türkmen adlarıyla da anılır olmuştur.Müslüman olduktan sonra
itibarı daha da artan Selçuk Bey’in çevresinde kalabalık kitleler toplandı.
Gayrimüslim Türklere karşı düzenlenen seferler ve Oğuz Yabgu Devleti’yle
yapılan mücadeleler sonucunda Cend, Selçuklular’ın egemenliğine girdi ve
Selçuklu Beyliği’nin merkezi oldu. Selçuk Bey bu tarihten itibaren “Gazi
Hükümdar” unvanıyla anılmaya başlandı. Belâc ve Beruket kentlerini de ele
geçiren Selçuk Bey’in giriştiği cihad harekâtı sayesinde çeşitli ülkelerden çok
sayıda Türk, Selçuk’a bağlanmak için Cend’e akın etti. Selçuk Bey’in sadece
kendine bağlı Oğuzlar arasında değil, bölgede hüküm süren Samanîler ve
Karahanlılar gibi iki büyük devletin gözünde de itibar kazanmıştı. Samanîler’in
topraklarını işgal eden Karahanlılar’a karşı Selçuk Bey’den yardım istemeleri
ve onun oğlu Arslan’ın (Arslan Yabgu) yardımıyla kaybettikleri toprakları geri
almaları Selçuk Bey ve ailesinin hayatında önemli dönüm noktalarından biri
oldu. Böylece Selçuk Bey, yerel bir bey olmaktan çıktı ve iki devlet arasındaki
olaylara müdahale eden büyük bir lider özelliğini kazandı. Samanîler, bu
yardımlara karşılık Buhara yakınlarındaki Nur kasabasını Oğuzlara verdi. Selçuk
Bey Cend’de kalırken oğlu Arslan Yabgu’ya bağlı Oğuzlar 985-86 yılarında Nur
kasabasına göç etti. Samanîler 1004 yıllarında da Selçuklular’ın yardımıyla
Karahanlıları yendi.Türkler arasında
İslamiyetin yayılmasına verdiği büyük hizmetle İslam tarihinde önemli bir yeri
bulunan Sultan Selçuk Bey, yaklaşık 1007 yılında 100 yaşları civarında Cend kentinde
vefat etti. Türkmen hükümdarlarından birinin kızıyla evli olan Selçuk Bey’in üç
çocuğu vardı. Sultan Selçuk
Beyin torunu Tuğrul Bey, 1040 yılında Horasan’ı elde ederek ilk Selçuk Devleti’ni
kurdu. Büyük Selçuklu İmparatorluğu denilen bu devlet, sonraları farklı
kollara ayrılmış ve en sonuncuları olan Anadolu Selçukluları, Osmanlıların tarih
sahnesine çıkmasına kadar sürmüştür.KAYNAK: İbrahim Alaeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), İbrahim Kafesoğlu /
Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1953), - Selçuklu
Ailesinin Menşei Hakkında (1955), Mehmet Altay Köymen / Büyük Selçuklu İmparatorluğu
Tarihi (1979), Zeki Velidî Togan / Umumi Türk Tarihine Giriş (1981), Erdoğan
Mercii / Müslüman-Türk Devletleri Tarihi (1985), Ali Sevim / Selçuklu
Devletleri Tarihi (1995), Osman Turan / Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm
Medeniyeti (2003), “Selçuk Bey” (TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 37, 2009), İhsan
Işık / Ünlü Devlet Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 1, 2013) -
Encyclopedia of Turkey’s Fomous People (2013).
