Araştırmacı-yazar. 4 Kasım
1948, İstanbul doğumlu. Yahudi asıllı bir aileden gelmektedir. İlköğrenimini
Musevi Birinci Karma İlkokulunda (1960), ortaokul ve lise öğrenimini
Saint-Michel Fransız Ortaokulu (1965) ile Saint Benoit Fransız Lisesi’nde
(1968) yaptı. Sorbonne Üniversitesi’ne bağlı Ecole Pratique des Hautes Etudes,
Teoloji (din bilimleri) bölümünü (2001) bitirdi. 1981 yılından itibaren yayıncılık
ve yurtdışına kitap ihracatı konularında faaliyet gösteren Libra Kitapçılık ve
Yayıncılık Tic. A.Ş.’nin kurucusu ve yöneticisi olarak çalışmalarını sürdürdü.
Rıfat Bali, araştırmacılık ve
yazarlık alanındaki çalışmalarına 1995 yılında başladı. Express,
Müteferrika, Varlık, Birikim, Virgül, Felsefelogos, Toplumsal Tarih, Tarih ve
Toplum, Folklor ve Edebiyat, Tiryaki dergileri ile Agos ve Şalom
gazetelerinde araştırma-inceleme-deneme yazıları yayımlandı. Türkiye Diyanet
Vakfı’nın İslâm Ansiklopedisi ile Yaşamları ve Yapıtlarıyla
Osmanlılar Ansiklopedisi’ne (1999), Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar
Ansiklopedisi’ne (2001), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce
(2002) kitabına maddeler yazdı. Tarihçi ve araştırmacı olarak özellikle Türkiye
Yahudilerinin tarihi üzerine çalışmalar yaptı, yakın tarih Türkiye’sinin güncel
görünümleri, gelişmeleri, değişmeleri üzerine düşüncelerini, güncelin tarihsel
arka planını ihmal etmeden çözümleyerek sundu.
Örneğin “Tarz-ı Hayat’tan
Life Style’a” adlı kitabında; Türk
basınının, toplumun yaşama biçimini değiştirmek için neler yaptığını anlattı.
Kitapta, kimi köşe yazarları hakkındaki düşüncelerini de anlatan Bali, kimi
önde gelen gazeteciler hakkında ilginç saptamalar yaptı, görüşler sergiledi. Ayrıca,
yaşam koşullarının değişmesiyle gazeteciliğin tanımının da değiştiğini savunan
Bali, ‘Yeni Türk İnsanı’ projeleri ile köşe yazarlarının, bu dönemin yeni “aristokratları”
olduğunu söyledi.
Türkiye toplumunun, 12 Eylül
1980 darbesi ve onun arkasından gelen Turgut Özal liderliğindeki siyasal
iktidar döneminde çok hızlı bir dönüşüm evresine girdiğini saptadı. Serbest
piyasa ekonomisinin egemenliği ile birlikte tüketimin, insanların kimliklerini
belirleyen en önemli özellik durumuna geldiğini, gündelik yaşamın sözde renklendiğini
söyledi. Daha önce görünmez olmaya çalışan işadamlarının, izlenim değişikliği
yoluna giderek, her gün gazetelerde boy göstermeye ve “entelektüel” olarak
görmeye çalıştıklarını açıkladı. Böyle bir ortamda gazeteciliğin de tanımının
değiştiğini ve iktidarı temsil edenlerle içli dışlı olan gazeteci tipinin
türediğini savundu. Genç, kentli, iyi eğitimli ve yüksek gelir düzeyine sahip “Beyaz
Türkler”in “kara kalabalıklar”dan uzaklaşarak korunaklı sitelere yerleştiklerini,
siyasetçilerin dış görünüşleriyle gündeme gelir oldukları görüşünü ortaya koydu.
Rıfat N. Bali, işte böyle bir
“değişim, dönüşüm, yenilenme” döneminin gazete ve dergileri arasında titiz bir
arşiv çalışması yaparak, o güne kadar üzerinde hep karından konuşulan bir
dönemin bir tür kaydını açık yüreklilikle ortaya koydu. Böylece Türkiye’nin
çağdaş tarihinin karanlıkta kalmasının önünü kesen, birinci elden bir toplumsal
tarih çalışmalarına imza attı.
2004 yılında yayınladığı Anadolu’dan Yeni Dünya’ya kitabı ile
Amerika’ya göç eden ilk Türk göçmenlerin hayat hikâyelerini inceledi.
2005 ve 2008 yıllarında Yunus
Nadi Sosyal Bilimler Araştırma ödülünü, 2009 yılında Alberto Benveniste Sefarad
İncelemeleri ve Kültürü Merkezi’nin (Paris) Araştırma ödülünü kazandı.
“Anadolu ya da Rumeli
topraklarında dünyaya gelen, ancak doğduğu bu topraklarda şu ya da bu gerekçeye
bağlı olarak gelecek göremeyen insanların dünyanın bir başka köşesinde
atıldıkları hayat mücadelesini tarihsel süreç içerisinde ele alan Anadolu’dan
Yeni Dünya’ya, sırf bu yönü itibarıyla bile önemli bir boşluğu dolduruyor.” (Mehmet
Ali Gökaçtı)
ESERLERİ:
Araştırma-İnceleme:
Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri -
Bir Türkleştirme Serüveni 1923-1945 (1999), Les Relations Entre Turcs et Juifs Dans la Turquie Moderne (Modern
Türkiye'de Türkler ve Yahudiler Arasında İlişkiler, 2001), Musa'nın
Evlâtları Cumhuriyet’in Yurttaşları (2001), Tarz-ı Hayat'tan Life Style'a (2002), Cumhuriyet Yıllarında Türkiye Yahudileri - Aliya: Bir Toplu Göçün
Öyküsü 1946-1949 (2003), Türkiye'de
Yayınlanmış Yahudilikle İlgili Kitap, Tez ve Makaleler Bibliyografyası
1923-2003 (2004), Anadolu'dan Yeni
Dünya'ya, Amerika'ya Göç Eden İlk Türklerin Yaşam Öyküleri (2004), Devlet'in Yahudileri ve "Öteki"
Yahudi (2004), The "Varlik
Vergisi" Affair A Study On Its Legacy-Selected Documents (2005), Ümit Kıvanç'a Cevap - Birikim Dergisinin
Yayınlamayı Reddettiği Makalenin Öyküsü (2005), Maziyi Eşelerken (2006), US
Diplomatic Documents on Turkey - IV: New Documents on Atatürk: Atatürk As
Viewed Through the Eyes of American Diplomats (2007), Yirmi Kur'a Nafıa Askerleri (2008), A Scapegoat For All Seasons: The Dönmes or Crypto - Jews of Turkey (2008), The
Jews and Prostitution in Constantinople 1854 – 1922 (2008), The
Saga of a Friendship (2009), Devletin
Örnek Yurttaşları (2009), L'Affaire
Impôt Sur la Fortune (Varlık Vergisi, 2010), Savarona: Atatürk'e Son Armağan (2010), Portraits From a Bygone Istanbul: Georg Mayer and Simon Brod
(2010), Gayrimüslim Mehmetçikler:
Hatıralar – Tanıklıklar (2011), Tabutluklar, Sansaryan Han ve İki Emniyet
Müdürü (2011), From Anatolia to the
New World - Life Stories of the First Turkish Immigrants to America (2012),
Model Citizens of the State: The Jews of
Turkey during the Multi-Party Period
Rowman & Littlefield (Langham, 2012), 1934 Trakya Olayları (2012), Bir
Günah Keçisi: Munis Tekinalp - 3 Cilt (2012), Unutulmuş Bir Fikir Adamı ve
Hukuk Âlimi: Milaslı Gad Franko (2013), Toplu
Makaleler – II Türkiye’de Antisemitizm ve Komplo Kültürü (2013), Toplu Makaleler – III Kitabiyat Yazıları (2013),
Antisemitism and Conspiracy Theories in
Turkey (2013), Xenophobia and
Protectionism - A Study of the 1932 Law Reserving Majority of Occupations in
Turkey to Turkish Nationals (2013), The
Silent Minority in Turkey: Turkish Jews (2013), Toplu Makaleler - I Tarihin Ufak Bir Dipnotu: Azınlıklar (2013), Bir Kıyımın, Bir Talanın Öyküsü: Hurdaya (S)
Atılan Matbu ve Yazma (2014), Saray’ın ve Cumhuriyet’in Dişçibaşısı Sami
Günzberg (Yeni Baskı, 2014), Dr. Jak Barbut - Surgeon of the Istanbul
Penitentiary (2014), "Azınlıkları Türkleştirme
Meselesi" Ne İdi? Ne Değildi? (2014), Bir Kıyımın, Bir Talanın Öyküsü: Hurdaya (S) Atılan Matbu ve Yazma (2014), Saray’ın
ve Cumhuriyet’in Dişçibaşısı Sami Günzberg (Yeni Baskı, 2014), Dr. Jak Barbut - Surgeon of the Istanbul
Penitentiary (2014), "Azınlıkları Türkleştirme
Meselesi" Ne İdi? Ne Değildi? (2014), İsrail Başkonsolosu Ephraim Elrom'un İnfazı – "Çok Cesur Bir
Adamdı. Sonuna Kadar Direndi." (2016), Komplo Teorileri - Cehaletin ve Antisemitizmin Resm-i Geçidi
(2016), Satvet Lütfi Tozan - Büyük Bir
Maceraperest, Koleksiyoner, Hayırsever (2016).
Derlediği ve Editörü Olduğu Yayınlar:
Nissim M.Benezra, Une Enfance Juive a Istanbul 1911-1929 (1996), Avner Levi, Türkiye Cumhuriyeti'nde Yahudiler (1996), Eli Şaul, Balat'tan Bat Yam'a (Birsen Talay ile birlikte, 1999), Maurice Caraco, La Famille Calderon ou Chronique de la Vie Juive de Constantinople au debut du 20e Siecle (2002), Mme. A. Guéron, "Journal du Siège d'Andrinople - 30 Octobre 1912 - 26 Mars 1913" (2002), Avram Benaroya: Un Journaliste Juif Oublié Suivi de Ses Mémoires (2004), US Diplomatic Documents on Turkey - I: Turkish Students’ Movements and the Turkish Left in the 1950’s – 1960’s (2006), US Diplomatic Documents on Turkey - III: Family Life in the Turkish Republic of the 1930s, A Study by G. Howland Shaw (2007), US Diplomatic Documents on Turkey - II: The Turkish Cinema in the Early Republican Years (2007), Georg Mayer Türk Çarşısı / Şark’ta Ticaretin Püf Noktaları (önsöz yazarı ve editör, (2008), A Survey of Some Social Conditions in Smyrna, Asia Minor - May 1921 (2009), US Diplomatic Documents on Turkey - VI: Sports and Physical Education in Turkey in The 1930's (2009), Avram Benaroya Hayatı ve Anıları (Yay. Haz. 2009), US Diplomatic Documents on Turkey - V: The First Ten Years of The Turkish Republic Thru The Reports of American Diplomats (2009), 6-7 Eylül 1955 Olayları: Tanıklar - Hatıralar (2010), Turkey in the 1960's and 1970's Through the Reports of American Diplomats (2010), An Overview of The Turkish Press Through The Reports of American Diplomats 1925-1962 (2011), Revival of Islam in Turkey In The 1950's Through The Reports of American Diplomats (2011), American Diplomats in Turkey - Oral History Transcripts, Vols. I-II (2011), Varlık Vergisi: Hatıralar-Tanıklıklar (2012), The Wealth Tax (Varlık Vergisi) Affair - Documents From the British National Archives (2012), Türkiye'de Kitap Koleksiyonerleri ve Sahaflar (2013), Gazeteci Hikmet Tuna’nın Hatıraları (2014), The Best Known American in Turkey: Betty Carp (2014), Büyük Bir Kitabiyat Âlimi ve Bibliyografyacı: M. Seyfettin Özege (2014), Istanbul d’Hier, Sans Lendemains (2015), Kütüphanelere, Kitabiyata ve Kitap Koleksiyonerlerine Dair Yazılar ( 2015), Turkish History 1918-1931 As Interpreted by Two American Diplomats (2015), Turkish Jews in Contemporary Turkey (2015), Anti-Greek Riots of September 6-7, 1955 – Documents from the American National Archives (2016), This is My New Homeland Life Stories of Turkish Jewish Immigrants (2016), Meçhul Yahudiler Ansiklopedisi (2016), Türkiye'deki Yahudi Toplumlarından Geriye Kalanlar (2016), Jewish Journalism and Press in the Ottoman Empire and Turkey (2016), Essais sur L'Histoire de la Latinité à Istanbul (2016), Souvenirs d’un Journaliste – Izmir il y a 60 Ans (2016), Meçhul Yahudiler Ansiklopedisi – II (2017).
KAYNAKÇA: İhsan Işık / Yazarlar
Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) –
Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye
Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü
Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of
Turkey’s Famous People (2013), Murat Koraltürk / Türkiye’nin Sosyal
Tarihini Anlatan Beş Kitap (Toplumsal Tarih, Kasım 2001), Tufan Erbarıştıran /
Rıfat N. Bali’den ‘Tarz-ı Hayattan Life Style’a - Medyaya Yansıyan Son Yılların
Yaşam Tarzı (Cumhuriyet Kitap, 15 Ağustos 2002), Mehmet Ali Gökaçtı / Radikal
Kitap (10 Eylül 2004), Kitaplar (rifatbali.com, 21.09.2017).