Müzisyen,
Türk Sanat Müziği bestecisi ve yorumcusu (D. 1728?, İstanbul - Ö. 1801?, İstanbul). Fatih Camii müezzinlerinden Hafız Kerim Efendi’nin oğlu
olup, III. Sultan Selim döneminin en büyük bestecilerinden birisidir. Kimi
kaynaklarda yaşamöyküsüne ait bilgiler, aynı adı taşıyan çağdaşı başka
bestecilerinkiyle karışmıştır. Eserlerinin kimileri de aynı adlı diğer
bestecilerinkilerle karışmış olabilir. Yaşamı üzerine bilinenler bu yüzden
kesin değildir. Bilindiği kadaraıyla; ilk tahsilden sonra Enderun Mektebi (Devşirme çocukların
yetiştirildiği Saray okulu)’ne
alınarak; musiki, edebiyat ve tarih gibi şeyler okumuş ve akranı arasında cirit
oynamakta, lobut atmakta ve ata binmekte maharet kazanmıştır. 1767’deki Osmanlı-Rus
savaşında yararlıkları görülmüştür.
Güzel sesli ve usta bir hanende
(okuyucu, şarkıcı) olduğu, III. Selim’den
yakın ilgi gördüğü, bir süre padişahın fasıl heyetini yönettiği söylenir. III. Selim okulunun en güçlü
bestecisi sayılan Sadullah Ağa,
padişahın musahibi (sohbet arkadaşı) de olmuş ve daha sonra başmusahipliğe
yükselmiştir. Güzel konuşan, neşeli ve sohbeti tatlı bir kişiliğe sahipmiş. Enderun’da
müzik öğretmenliği ve II. Mahmut döneminde de Saray’da görev yaptı.
Sadullah Ağa Itrî’nin izinden
yürümüş, klasik repertuvarın
en değerli
parçaları arasındaki bestelerinde, Itri’nin etkisiyle lirizmi kaynaştırmıştır.
Klasik kurallara uygun, ama daha lirik bir üslup geliştirmiştir. Döneminin tüm
bestecileri üzerinde etkisi görülür. Yüzlerce eser bestelemiş olan Hacı Sadullah
Ağa’nın günümüze otuz adete yakın eseri ulaşmıştır. Bunlar arasında beste ve
semailer çoğunluktadır. Bu eserlerin hepsi dindışı büyük formda sözlü
eserlerdir. Eserleri yüksek bir lirizm ve müzikaliteye sahiptir. Özellikle
Bayati-Araban takımı oluşturan eserlerinin tümü klasik mûsiki repertuvarının en
güzel örnekleri arasında yer alır.
Hacı
Sadullah Ağa’nın günümüze ulaşabilen başlıca eserleri arasında; “Bayatiaraban
I. Beste”
(Padişahım, lütfedip mesrur u şad eyle
beni), “Bayatiaraban
II. Beste” (Bülbûl-i dil, ey gül-i râna
senindir, sen benim),
“Bayatiaraban Ağırsemai” (Raks eyleyecek naz ile
ol âfet-i mısri), “Bayatiaraban
Yürüksemai” (Diller nice bir çâh-i
zenehdânına düşsün),
“Suzidil Ağırsemai” (Beni ey gonca-fem
bülbül-sıfat nâ- lân eden sensin),
“Şedaraban Ağırsemai” (Nedir murad-ı dil-i
kûy-i yâr, biz biliriz), “Muhayyer
Ağırsemai” (Hâl-i siyeh-i gerdeni, nazik
tenindedir),
“Arazbar Buselik Yürüksemai” (Al
gönlümü âyine-i mânadır bu),
“Hicaz Yürüksemai” (N'ideyim sahn-ı çemen seyrini cânânım yok), “Muhayyersünbüle Yürüksemai” (Şâhım hemişe
lûtfun umar bu fütadecik),
“Tahirbuselik Yürüksemai” (O gûl-endam bir al şâle hürünsün
yürüsün), “Hicazkâr Şarkı” (Gel seninle
yarın ey serv-i revan /Olalım mahfîce Göksu’ya revan) bulunmaktadır.
Klasik
Türk müziğinin seçkin bestekârlarından biri olan Sadullah Ağa, son yıllarını, ölümünden
yedi yıl önce padişahın kendisine verdiği bir konağa çekilerek yaşamış ve
yetmiş sekiz yaşında ölmüştür. Bayatı Araban, Hüseynî Aşiran, Şehnaz ve Tahir
Buselik makamında semaileri ve değerli şarkıları vardır. Hacı
Sadullah Ağa'nın hayatı “Üçüncü Selim’in Gözdesi” adlı bir filme konu olmuştur.
1950 yılında çekilen bu filmde Hacı Sadullah Ağa rolünü ünlü besteci ve şarkıcı
Münir Nurettin Selçuk üstlenmişti.
KAYNAKÇA: İbrahim Alaeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Rahmi Kalaycıoğlu / Türk Musikisi
Bestekârlar Külliyatı (4 cilt, 1979), Avni Anıl / Anılar ve Belgelerle
Musikimiz (1981), Mehmet Nazmi Özalp / Türk
Musikisi Tarihi (1986), Büyük Larousse (c. 16, s. 10031, 1986), Yılmaz Öztuna / Büyük Türk Musikisi
Ansiklopedisi (1990), Ahmet Şahin Ak / Türk Musikisi Tarihi (2002), Vural Sözer
/ Müzik Ansiklopedik Sözlük (2005), Ana Britannica Ansiklopedisi (c. 18, s.
587, 2005), İhsan Işık / Ünlü Sanatçılar (Türkiye
Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 5, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People
(2013).